کاربرد چوب در مرمت (قسمت دوم)

همان طور که در قسمت اول سازه‌های سنتی چوب گفته شد، چوب در بناهای تاریخی ایران نقش مهمی ایفا می‌کند. شاید در ساختمان اصلی بنا نتوان آن را دید، اما در سازه بنا نقش مهمی را از دیرباز ایفا کرده و در میان مصالحی که برای ساختمان سازی به کار می‌روند، دارای ارزش ویژه‌ای است. برای ادامه آشنایی با سازه‌های چوبی با یلدامدتور بمانید.

نقش چوب به عنوان کلاف در بنا

به منظور افزایش مقاومت اجزای اصلی ساختمان یعنی پی، جرز، ستون و سقف همچنین یکپارچه‌ تر کردن عمل آن ها با استفاده از چوب، آن ها را کلاف می‌کنند. این کلاف با توجه به موقعیت زلزله خیزی منطقه و فرم ساختمان در فرم های متفاوتی پیاده می شود.

کلاف پی

در مواردی که احتمال نشست ناهمگن و وارد آمدن بار متمرکز در نقطه ای بر پی، تفاوت مقاومت در خاک سطح زیر پی و مانند آن وجود دارد از کلاف چوبی در پی استفاده می شود که این کلاف چوبی به یک پارچه تر عمل کردن پی کمک می نماید. در مناطق کوهپایه ای شمال ایران پی ها را از بسترهای سنگ چین و لایه ها کاهگل در گودال هایی که عمق حدود 50 سانتیمتر دارد می‌سازند و ارتفاع این دیوار زیربنا از سطح زمین کمی بالا است و روی آن چهار تیر قطور قرار می‌دهند که مقطع آن ها کم و بیش چهارگوش است و پایه چوب بست دیوارها را تشکیل می‌دهد. یکی از نقش‌های این چوب بست کلاف کلی پی ساختمان می‌باشد.

کلاف جرز 

• کلاف جرز با سنگ لاشه

سنگ‌های لاشه که برای ساخت دیوارهای سنگی استفاده می شوند از نظر شکل و ابعاد ناهمگون هستند، معمولا در ساخت دیوار سنگی در ارتفاع هایی مختلف و معینی اقدام به ایجاد کلاف چوبی می‌نمایند.  این کلاف علاوه بر ایجاد سطح صاف جهت دیوار چینی موجب پیوستگی در طول و عرض دیوار نیز می‌گردد که در نهایت از فروپاشی دیوار جلوگیری می کند.

• کلاف جرز با آجر

این کلاف ها با حرکت در بخش عمده ای از بنا جرزهای آن را دوخت و دوز می کنند و از لغزش لایه های آجر و فشار آوردن بر روی یک دیگر در اثر وارد آمدن نیروهای جانبی جلوگیری می‌کنند. وجود فراگیر این کلاف ها گویای تفکر مقابله با زلزله در بنا است. 

کلاف ستون

در بناهای ستون مخصوصا در بناهای دارای ستون های سنگی و آجری که نسبت ارتفاع به سطح مقطع ستون بسیار زیاد است و یا به عبارتی لاغر و کشیده است، ستون تاب تحمل رانش حاصل از تویزه را ندارد. از این روست که پس از تثبیت پایه و سر ستون، آن ها را به وسیله چوب کلاف می‌نمایند تا از حرکت دورانی ناشی از فشارهای افقی حاصل از رانش تویزه ها جلوگیری گردد. پس از اجرای کلی تویزه ها طاق‌های چشمه بر روی آن ها بر پا می‌گردند.

در برخی بناهای ستون دار پس از اجرای کلی ساختمان برای مهار رانش طاق ها و تویزه ها توسط طاق های مجاور، گاه به بریدن این کلاف های چوبی مبادرت می‌ورزند. گاهی نیز این کلاف ها بریده نشده و پا بر جا می مانند. کلاف های مانده بر روی بنا به مرور جزیی از سازه بنا می شود که دیگر نمی توان آن را به آسانی حذف نمود. همچنین در برخی بناهای با ستون آجری به کمک شمع های مورب از جا به جایی ستون حین اجرای طاق جلوگیری می‌شود. 

کلاف سقف

قبل از شروع گنبد، اقدام به تعبیه کلاف چوبی می نمایند که جهت یکپارچه نمودن چوب از بست فلزی و اتصالات نیم نیم استفاده می‌گردد. این کلاف ها در پای گنبدها به طور آشکار دیده می‌شوند.

کلاف چوبی در بالای طاقچه 

این کلاف ها متحمل بار سقف و یا حتی ارتفاع زیادی از دیوار نمی باشند و دلیل آن وجود نعل درگاه چوبی است که در بالای آن ها استفاده می‌گردد. بنابراین مصالح به کار رفته در قوس، تنها متحمل بار وزن خود می باشد. در اجرای این قوس ها از نوعی آرماتور طبیعی که برش هایی از نی یا شاخه های خرما می باشند استفاده می شود که گیرداری و کشش مصالح پوششی را افزایش می‌دهد.

کلاف نازک کاری 

در بناهایی که سفت کاری و نازک کاری آجری، جدا کار می شوند، روش هایی جهت یکپارچه سازی نازک کاری آجری و سفت کاری و یکپارچه سازی خود لایه نازک کاری وجود دارد.

• یکپارچه سازی نازک کاری و سفت کاری

به این منظور در هنگام اجرای سفت کاری در جرز، چوب هایی را کار می گذارند که نقش آن ها پیوسته کردن نازک کاری و سفت کاری می‌باشد.

•  یکپارچه سازی خود نازک کاری

گاهی لازم است جهت سهولت کار یا افزایش مقاومت نازک کاری در برابر نیروهای جانبی از بخش های چوبی جهت یکپارچه کردن نازک کاری استفاده گردد.

کاربرد چوب در مناره ها

چوب در صورت استفاده در مناره ها به دو گونه عمده کاربرد دارد و در کل بر یکپارچگی کل سازه آن افزوده، موجب ایجاد خاصیت ارتجاعی می‌شود.

• در درجه اول در مناره ها کلاف هایی وجود دارند که در زیر پله ها حرکت کرده و ضمن ایجاد سازه، پله و کل پوسته خارجی را به دکل متصل می‌نمایند. (دکل ستون مرکزی مناره است)

• دو سر کلاف چوبی در داخل پوسته شبه مخروطی قرار داشته و بر یکپارچگی و مقاومت پوسته در برابر نیروهای جانبی مانند باد و زلزله و... تاکید دارد.

چوب در خشخاشی ها

استفاده از چوب در خشخاشی ها صورت متنوعی دارد که می توان آن ها را به دو گروه تقسیم کرد.

• گروه اول چوب هایی هستند که نقش یکپارچه کننده خود خشخاشی ها را دارند. این چوب‌ها بر حسب محل کاربردشان در بالا یا پایین، وظایف مختلفی دارند و می توانند فشاری یا کششی کار کنند.
• گروه دوم چوب هایی هستند که پوسته گنبد رویی را با خشخاشی ها یکپارچه می کنند.

در زیر ستون‌های ایوان عالی قاپو از کلاف‌های چوبی که به صورت کششی کار می‌کنند استفاده شده است. ستون های چوبی بار بسیار زیاد سقف را به بستر خود به صورت نقاط متمرکز، نیرو وارد می آورند و از آن جا که بستر این نیروها فاقد پیوستگی لازم است، جهت افزایش مقاومت از این کلاف ها استفاده شده است. در بخش هایی نیز که پیوستگی بستر زیرین کمتر از سایر نقاط بوده است، جهت استحکام بیشتر، در زیر کلاف چوبی چوب های دیگری به صورت عمود بر هم و موازی سطح زمین قرار داده شده‌اند.

کلام آخر

با توجه به آن چه که گفته شد چوب یکی از مهمترین سازه‌های است که ممکن است در فضاهای اصلی ساختمان کار رفته شود ولی در مقاوم سازی پایه و اصلی بنا نیز از دیرباز بسیار حایز اهمیت بوده است. دلیل عدم استفاده از چوب در ساختار اصلی سازه ای در بناهای تاریخی نقطه ضعف مهم چوب، یعنی پوسیدگی و موریانه است که در کشور ما نیز بسیار رایج است. برای مطالعه بیشتر مقالات در باب مرمت بناهای تاریخی با یلدامدتور بمانید.

کاربرد چوب در مرمت (قسمت دوم) کاربرد چوب در مرمت (قسمت دوم) 2019-09-07 14:04:30+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 چوب یکی از مهمترین سازه‌های است که ممکن است در فضاهای اصلی ساختمان کار رفته شود ولی در مقاوم سازی پایه و اصلی بنا نیز از دیرباز بسیار حایز اهمیت بوده است. دلیل عدم استفاده از چوب در ساختار اصلی سازه ای در بناهای تاریخی نقطه ضعف مهم چوب، یعنی پوسیدگی و موریانه است که در کشور ما نیز بسیار رایج است. استفاده از چوب در مرمت, چوب در مرمت, چوب, کلاف پی, کلاف جرز, کلاف ستون, کلاف سقف, سازه های سنتی چوب, سازه های چوبی, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com