مرمت بناهای خشتی چگونه انجام می شود؟

اکنون که جهان با کمبود انرژی دست و پنجه نرم می‌کند به کارگیری خشت و آجر باعث صرفه‌جویی و مصرف بهینه‌ی انرژی می‌شود. البته از معایب کلی خشت، آسیب‌پذیری آن در برابر زلزله است و راه استحکام‌بخشی آن با شیوه‌ها و مصالح مدرن میسر است و می‌توان با تجارب معماران پیشین و ترکیب آن با دانش نوین به راه‌کارهای تازه‌ای رسید که استفاده از خشت همچنان ایمن و به‌صرفه باشد. روش‌هایی که برخی از مرمتگران ابنیه به منظور حفظ آثار و بناهای تاریخی به کار می‌گیرند، می‌تواند بهترین دست‌مایه برای حفظ و توسعه‌ی معماری ارزشمند ایرانی باشد. برای آشنایی با مرمت و چگونگی نگهداری از بناهای خشتی با یلدامدتور همراه باشید.

دیدن آثار و بناهای تاریخی که رها شده‌اند یادآور زخمی است، کهن و دیرینه از مهاجرت‌های اجباری، تغییر اقلیم و بی‌پاسخ ماندن نیازهای زندگی مردم، و چنان‌چه از تداومش جلوگیری نشود این‌گونه آسیب‌ها گسترش خواهند یافت. نقش‌آفرینی در زمینه‌ی مرمت ضامن سلامتی بناهای تاریخی است. این یادمان‌های ماندگار اگر نتوانند در دوران جدید ما به کار گرفته شوند از پا خواهند درآمد و هستی و نیستی آن‌ها به آدمی است که در آن زندگی می‌کند و زخم‌های بنا را مداوا می‌کند. تنوع در معماری بناهای تاریخی تجربه‌ی معماران گذشته است، که هر یک بسته به کاربری آن دارای ظرافت و هنر خاص هستند.

جایگاه خشت در ایران

به‌کارگیری خشت در ایران سابقه‌ای دیرینه دارد و جایگاه آن در بناهای تاریخی بسیار حایز اهمیت است. خشت از مصالح بومی به حساب می‌آید. خشت، مناسب‌ترین مصالح برای مناطق کویری و منطقه‌ی گرمسیری است، زیرا که عنصر اصلی آن خاک، به فراوانی در این مناطق یافت می‌شود و روش ساخت آن بسیار ساده است. خاک و آب را در هم می‌آمیختند و در قالبی شکل می‌دادند و در آفتاب همیشه پهن در این سرزمین، خشک می‌کردند. خشت از لحاظ ظاهری به رنگ روشن، تابش آفتاب را منعکس می‌کند و برخلاف آجر با ملات خودش آمیخته می‌شود و بافت یک‌پارچه و یک‌دستی را به وجود می‌آورد. خاک از بهترین مصالح برای ساخت بناهای تاریخی در اقلیم ایران است و از سازگارترین مصالح در طول تاریخ ایران به حساب می‌آید که قدمت هزار ساله دارد. 

مرمت خشت

بناهای خشتی موجود در ایران که زندگی همچنان در آن جریان دارد، به واسطه‌ی تعمیرات، مرمت و مواظبت‌هایی که صاحب‌خانه در دوره‌های مختلف انجام داده، آسیب زیادی به آن وارد نشده است. زندگی مانع از تخریب بناهای تاریخی می‌شود و قلب تپنده‌ای باید در دل این آثار ارزشمند وجود داشته باشد. بناهایی هم هستند که خالی از سکنه و متروکه می‌شوند و بعد از مدتی این متروکه بودن و عدم استفاده از بنا باعث تخریب می‌شود. مرمتگران در امر مرمت خشت، برای مقاومت بیشتر تصمیم به ترکیب آجر، سیمان، تیرآهن و بتن با خشت گرفتند و این کار را در خیلی از بناهای تاریخی انجام دادند و این عدم هماهنگی و عدم تطابق رفتار سازه‌ای در خشت و آجر باعث تخریب و آسیبب بیشتر شد! نمونه‌ی این تخریب را در ارگ تاریخی بم می‌توانیم ببنیم که در هنگام زلزله این عدم هماهنگی مصالح تخریب بیشتری را به بنا وارد می‌کند. ترکیب صحیح تجربه‌ی مدرن با تجربه‌ی گذشتگان باعث ماندگاری بناهای تاریخی و ایمن‌سازی آن‌ها می‌شود. سازگاری مصالحی که با خشت همخوان باشد، دشوار و تجربه‌ی ما در این‌باره بسیار اندک است، که نیاز به پژوهش و تحقیق دارد. مرمت، عرصه‌ی آزمون و خطا کردن نیست، زیرا بهای خطا کردن، ویران کردن اثر تاریخی را در پی دارد و که حاصل تجربه‌ی افراد گذشته است که به یادگار برای ما باقی مانده. احتیاط در امر مرمت، شرط اول مرمت است و کمک از تجربه‌های بین المللی کلید موفقیت در راه نگهداری از بناهای تاریخی است.

استحکام بخشی بناهای خشتی

بناهای تاریخی به دلیل فرسودگی، پیری مصالح و قدمت آ‌ن‌ها نیازمند به مرمت و استحکام بخشی هستند. اگر بناهای خشتی به صورت مسمتر و دایم مورد مرمت و حفاظت قرار بگیرند، نیاز به استحکام‌بخشی خیلی کمتر خواهد شد. بهترین راه حل استحکام‌بخشی بناهای خشتی راه و روش مرسوم بومی است. زیرا که این روش‌ها در طی یک روز به نتیجه نرسیدند. بلکه تداوم سنت‌ها در امر مرمت خشت بوده‌اند و با آزمون و خطاهای بسیار به این نتایج استوار رسیده‌اند. برای استحکام‌بخشی در بناهای خشتی، قفل و بست کردن آن‌ها با استفاده از چوب؛ مناسب‌ترین مصالح بومی است. در زمینه‌ی به کارگیری خشت در معماری امروز عقاید متفاوتی وجود دارد. برخی به دلیل مقاوم نبودن آن در برابر زلزله از آن امتناع می‌کنند. بنابراین مطالعات زیادی برای مقاوم‌سازی بناهای خشتی انجام نشده است. البته درباره‌ی مرمت بناهای تاریخی به دلیل سازگاری مصالح در آن‌ها همواره از روش‌های کهن بهره‌برداری بیشتری می‌شود. اما در هر حال نمی‌توان تجربه‌های حاضر را مردود دانست و از به‌کارگیری مصالح مدرن پرهیز کرد.

کاربری بناهای مرمت شده

نگهداری از بناهای خشتی که مرمت شده‌اند و استفاده از آن‌ها به گونه‌ای که آسیبی به آن‌ها وارد نشنود یکی از مسایل مهم در زمینه‌ی مرمت بناهای تاریخی است. همان طور که عدم استفاده می‌تواند بنا را تخریب کند، کاربری نامناسب هم می‌تواند باعث آسیب‌رسانی به بنا شود. کاربری باید متناسب با هویت بنا و در جهت تداوم و بقای آن باشد تا مخاطب بتواند از ظرافت‌های به کار رفته در آن بهره‌مند شود و ارتباطی عمیق با ارزش‌های بنا برقرار کند. ایجاد کاربری نامناسب در بناهای تاریخی می‌تواند هویت آن را مخدوش و باعث عدم ارتباط با مخاطب شود. بعضی از بناهای تاریخی در ایران مانند مسجد، کاربری جز خود آن نمی‌توانند داشته باشند و هویت اصلی آن، خانه‌‌ایست برای عبادت و باید به کاربری قبلی خود ادامه دهد و رویکرد آن کاملا مشخص است. در مسجد جامع میبد که بسیار تخریب شده بود مردم همچنان در مسجد مخروبه نماز می‌خوانند و در این حالت با اشتیاق به مرمت آن بله می‌گویند و در امر مرمت آن یاری می‌کنند و این رویکرد مشارکت جمعی بسیار مورد توجه است. متاسفانه در ایران این اشتیاق برای نگهداری هویت و بناهای تاریخی دیده نمی‌شود. پژوهشی منسجم درباره‌ی بنای مرمت شده ضامن بقای آن و سپردن این گنجینه به نسل بعد است.

کلام آخر

خشت یکی از پرکاربردترین مصالح مورد استفاده در بناهای تاریخی است و مرمت آن دارای ظرافت خاصی است. باید در این امر بسیار دقیق و حساس بود زیرا که مرمت بناهای تاریخی جایی برای آزمون و خطا نیست. خطا در این امر باعث از بین رفتن هویت ملی و فرهنگی یک ملت می‌شود. برای مطالعه‌ی بیشتر درباره‌ی مرمت و معماری با یلدامدتور بمانید و تصاویری از مرمت قلعه‌ی سیب در سیستان و بلوچستان را ببینید.

مرمت بناهای خشتی چگونه انجام می شود؟ مرمت بناهای خشتی چگونه انجام می شود؟ 2020-07-19 14:57:05+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 نگه داری از بناهایی که خشتی هستند. بسیار امر حساس و ظریفی است زیرا که باید به گونه‌ای مرمت و استفاده ‌شوند که خسارتی متوجه‌ آن‌ها نشود این امر یکی از مسایل مهم در زمینه مرمت بناهای تاریخی است. همان طور که انزوا می‌تواند انسانی را از پای دربیاورد کاربری نامناسب هم می‌تواند باعث آسیب رسانی به بنا شود. پژوهشی منسجم درباره بنای مرمت شده ضامن بقای آن و سپردن این گنجینه به نسل بعد است. مرمت بناهای تاریخی, آسیب شناسی و مرمت بناهای تاریخی, خشت, مرمت آثار تاریخی, مرمت و معماری ایران, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com