شهرستان قشم شهری با عجایب هفتگانه در ایران

مساحت: 1491 کیلومتر مربع	جمعیت (1395): 148993
زبان: فارسی با گویش بندری	کد: 076
دوره: پارینه ‌سنگی	دین: مسلمان (اکثرا پیرو تسنن)

نام های دیگر جزیره

• ابرکاوان
• جسم
• قسم
• کشم
• لافت

اطلاعات جغرافیایی

جزیره قشم بزرگ‌ترین جزیره‌ی ایران است از این رو دارای بیشترین خط ساحلی در کل کشور است و از دومین جزیره‌ی بزرگ خلیج فارس (بحرین) دو و نیم برابر بیشتر است. طول جزیره حدود 100 تا 120 کیلومتر است و عرض متوسط آن 11 کیلومتر است. این جزیره در استان هرمزگان و در دهانه‌ی تنگه‌ی هرمز واقع شده است که در شمال آن بندرعباس، شمال شرقی جزیره‌ی هرمز، شرق لارَک، جنوب هنگام و جنوب غربی تنب کوچک و بزرگ و ابوموسی قرار دارد. در اطراف قشم جزایر کوچک دیگری نیز قرار دارند که فاصله‌ی کمی با ساحل دارند و در ساعاتی از روز به علت جزر و مد آب به ساحل می‌پیوندند و می‌شود با پای پیاده به دیدنشان رفت. به این جزایر «جزایر ناز» می‌گویند زیرا که برای پیوستن به جزیره ناز می‌کنند. فاصله‌ی قشم تا بندرعباس 20 کیلومتر و تا هنگام 2 کیلومتر است و با شناور (لنج) به راحتی قابل دسترسی‌اند. قشم دارای فرودگاه است پس از شهر مبدا خود با یک پرواز می‌توانید خود را به جزیره برسانید. اما اگر با قطار سفر می‌کنید مقصد شما بندرعباس خواهد بود که از طریق اسکله‌ی حقانی در طی یک ساعت سفر دریایی به قشم خواهید رسید؛ اگر هم با ماشین شخصی سفری هیجان‌انگیز را آغاز کرده‌اید در بندرعباس به اسکله‌ی بندرپل که دارای شناورهای مخصوص خودرو است بروید.

طبق آخرین تقسیمات کشوری در سال 1398، بخش هرمز از قشم جدا شد و به بندرعباس پیوست. بدین ترتیب شهرستان قشم شامل چهار شهر قشم، طبل، درگهان و سوزا است. همچنین دارای سه بخش حرا، مرکزی، شهاب؛ هفت دهستان به نام‌های لارک، رمکان، حومه، هنگام، سوزا، صلخ، دولاب و 78 آبادی است. بیشتر جمعیت جزیره در قسمت شرقی آن که شهر قشم قرار دارد، متمرکز شده‌است؛ چرا که از موقعیت مکانی خوبی برخوردار است و با اینکه در مرکز جزیره قرار ندارد، به شرق و شمال و جنوب مشرف است، فاصله‌ی نسبتا کمی با ساحل اصلی کشور دارد و پایگاه اصلی توسعه منطقه‌ی آزاد صنعتی-تجاری است. عمده جمعیت متشکل از افراد بومی است اما شمار افراد غیربومی و مهاجر نیز بسیار است که در حوزه‌ی بازرگانی، تجارت، ارگان‌های دولتی و... فعالیت دارند. موقعیت جزیره تا حدودی شرایط دامپروری و کشاورزی را برای مردم ایجاد کرده است. دام‌ها عمدتا از برگ درختان حرا و نوعی غذای دست‌ساز به نام «فخاره» تغذیه می‌کنند. کشاورزی به دلیل بارندگی اندک به صورت دیمی صورت می‌گیرد و بسیار ناچیز است. عمده درآمد قشموندان از گردشگری، معادن و دو میدان گازی گورزین و سرخون تامین می‌شود.

اطلاعات تاریخی

جزیره قشم به دلیل قرارگیری در نقطه‌ی حساس خلیج فارس، در طی قرن‌ها تحولات تاریخی بسیاری را متحمل شده است. در بحبوحه‌ی گسترش اسلام، این جزیره به دستور عثمان بن ابوالعاصی ثقفی فرمانروای بحرین و عمان توسط سپاه اعراب تسخیر شد و تمدن اسلامی-آریایی در آن پایه‌گذاری شد. در ابتدای اسلام، قشم سرزمینی آباد و انبوه از درختان میوه از جمله خرما و تامین کننده‌ی آب شیرین برای کشتی‌های تجاری بود، به همین دلیل اعراب چندین قرن جایگاه خود را در جزیره حفظ کردند. تا اینکه در زمان برانگیخته شدن آل بویه، اعراب از کشور بیرون رانده‌شدند. در زمان حمله مغولان، هم زمان با حکومت ایلخانان بر جزیره، بازرگانان و دریانوردان متوجه ارزش این جزیره شدند که در مسیر رفت و آمد از غرب به شرق قرار گرفته بود و همین باعث شکوفایی اقتصادی آن در مدتی کوتاه شد. پس از آن نخستین اروپاییانی که بر جزیره تسلط یافتند پرتغالی‌ها بودند که به مدت 110 سال در جزیره حضور داشتند و در آنجا قلعه‌، کشتی‌ و اسکله مختص به خود را ساختند که هم اکنون نیز باقیست و از جاذبه‌های تاریخی جزیره است.

در زمان حکومت مرکزی صفویان، پرتغالی‎ها به همت امام قلی خان از کشور خارج شدند و بار دیگر قشم آزاد گردید. امام‌ قلی خان سرداری نامدار و فرمانروای فارس بود که به دستور شاه عباس صفوی و به کمک انگلیس‌ها، به استعمار جنوب کشور پایان داد. متاسفانه طولی نکشید که حکومت صفوی ضعیف شد و این بار هلندی‌ها از فرصت استفاده کردند و جزیره را زیر سلطه خود درآوردند. با روی کار آمدن قاجار، انگلیس‌ها به‌طور کاملا مشهودی به خاک قشم دست درازی و تجاوز می‌کردند. تا اینکه با کناره‌گیری حکومت قاجار و پایه گذاری حکومت پهلوی، نیروی دریایی متشکل از جوانان نیرومند ایجاد شد و با تلاش‌های فراوان، این جزیره‌ی ارزشمند به میهن خود بازگشت.

ابرکاوان نام دیگر جزیره قشم است که در زمان ساسانیان متداول بوده و در زبان پارسی میانه «از تبار کاوه» ترجمه شده است. گمان می‌رود این نام بعدها به شکل درگوان یا درگاهان درآمده و هم اکنون نام شهری در شمال شرقی جزیره‌ی قشم است. کلمه‌ی قشم از نام شیخ قاسم که از اجداد شیخ رشید بن متار است گرفته شده. برخی بر این باورند که ساکنین اصلی جزیره‌ی قشم همه عرب تبار واز قبیله قواسم (قاسمي ها) بودند. به دلیل حاکمیت قواسم یا جواسم بر جزیره نام آن به جسم یا قسم (قشم) معروف شد. جسم دراصل مفرد جمع مكسر قواسم كه به جواسم هم معروف‌اند مي‌باشد، در زبان عربي براي سهولت تلفظ در بعضي كلمات حرف قاف به جيم مبدل می‌شود.

اطلاعات زیست محیطی

با وجود رطوبت نسبتا بالای هوا، جزیره قشم جزو مکان‌های گرم و خشک به حساب می‌آید. بیشترین دمای مطلق 52 درجه سانتی‌گراد و کمترین آن 3 درجه سانتی‌گراد ثبت شده‌است. میانگین سالیانه‌ی دما 26 درجه سانتی‌گراد است و گرم‌ترین زمان از تیر تا شهریور و سردترین زمان دی و بهمن است. این جزیره از نواحی کم بارش کشور است با میانگین بارش سالیانه 1832 میلیمتر؛ آب حکم طلا را برای قشموندان دارد به گونه‌ای که در برخی روستاهای آن در طی ماه سه روز آب در اختیار ساکنین قرار می‌گیرد!

جزیره قشم غنی از جاذبه‌های بکر و طبیعی است و به همین علت در ژئوپارک یونسکو ثبت جهانی شده و عنوان اولین ژئوپارک خاورمیانه را به خود اختصاص داده‌است. در جهان سه اکوسیستم از بیشترین تنوع گیاهی و جانوری برخوردار است که در جزیره‌ی قشم شرایط حیات دوتا از این اکوسیستم‌ها فراهم شده‌است: جزایر مرجانی و جنگل‌های حرا.

پوشش گیاهی جزیره انبوه از درختان نیم‌بیابانیِ کوتاه قد است که در آب و هوای گرم و خشک به خوبی رشد می‌کنند از جمله درختان کَهور، چِت و کُنار. اما عمده‌ترین بخش قشم را گونه‌ای از مانگروها مشهور به حرا، با نام علمی ابوعلی سینا «Avicenna marina» تشکیل می‌دهند. مانگرو نوعی پوشش گیاهی است که در مناطق گرمسیر و در حدفاصل دریا و خشکی رشد می‌کنند و به وسیله‌ی ریشه‌های از خاک بیرون زده‌ی خود، آب شور دریا را تصفیه و آب شیرین را به تنه و برگ‌ها می‌رسانند. لازم به ذکر است که بزرگ‌ترین بخش جنگل‌های حرا با مساحت 2400 هکتار در جزیره قشم واقع است؛ این در حالی است که مساحت کل آن‌ها در استان هرمزگان 7500 هکتار است. درختان نخل نیز از دیگر گیاهان این منطقه است که در سرتاسر جزیره به صورت انفرادی قابل مشاهده‌اند؛ اما در چندین منطقه‌ی قشم نخلستان‌هایی وجود دارد که وسعت آنها می‌تواند افراد ناآشنا را ببلعد و در خود گم کند!

جزایر مرجانی قشم در نزدیکی سواحل هنگام و لارک واقع شده و یکی از عجایب زیر آبی به شمار می‌آیند. این مناطق منحصربه‌فرد ترین مجموعه‌ی مرجانی را در خود جای داده که زیستگاه انواع ماهی‌های ریز و درشت با اشکال خاص شده است. آب این ناحیه به قدری تمیز است که تا اعماق آن قابل رویت است و قواصی در آن تجربه‌ای عجیب خواهد بود که دری از دنیایی دیگر را برایتان خواهد گشود.

گونه پستانداران جزیره شامل: چهار  گونه خفاش که یک نوع آن خفاش میوه‌خوار است که بزرگ‌ترین خفاش شناخته‌شده در کشور است. یک گونه خارپشت، یک گونه خرگوش، یک گونه روباه، یک گونه سمور (خدنگ)، دو گونه نمسی و همچنین جبیر یا غزال ایرانی نیز در جزیره قشم شناسایی شده‌است که با کمال تاسف در معرض خطر انقراض می‌باشند. همچنین بزرگ‌ترین و کوچک‌ترین پستانداران دنیا نیز در این جزیره زیست می‌کنند که به تربیت عبارتند از وال آبی (نهنگ) با طول سی متر و وزن صدوبیست هزار کیلوگرم و حشره‌خوار کوتوله با طول هشت سانتی‌متر و وزن پنج گرم. از طرفی دیگر به دلیل تنوع زیستگاهی در جزیره، انواع مختلفی از خزندگان و دوزیستان نیز از جمله مار و مارمولک و تمساح در جزیره یافت می‌شوند. پرندگان از بارزترین گونه‌های جانوری جزیره هستند و به وفور یافت می‌شوند. تا به امروز بیش از 150 گونه پرنده شناسایی شده که برخی از آنها مهاجر و برخی دیگر مانند شاهین کبود و حواصیل سبز است که از پرندگان نادر ایران هستند.

فرهنگ و آداب و رسوم

این جزیره با غذاهای محلی خاص خود، به یک مرکز شکم‌گردی برای گردشگران تبدیل شده‌است. از جمله غذاهای مشهور قشم می‌توان به ماهی برشته، نان تُمُشی، کلمبا، هلیم گندم، قلیه‌ماهی و برنج دیشو اشاره کرد.

قشموندان مردمی مقید و مذهبی هستند از این رو بیشتر مراسمات آنها حول محور عقاید دینی و به صورت مولودی خوانی اجرا می‌شود. معروف‌ترین مراسمات که هر ساله به جا آورده می‌شوند عبارتند از: جشن و اعیاد دینی، آیین زار، گراندن زنبیل، جشن نخل و خرما، جشن نوروز صیاد. اگر در طول سال باران نبارد، مردم برای بارش باران دعا می‌کنند و مراسم خاصی تحت عنوان «قبله دعا» به جا می‌آورند. مراسم زار نیز یکی از کهن‌ترین مراسمات قشم است که به باور مردم، نیرویی به نام «باد» بدن شخص را تسخیر و باعث بروز بیماری روانی در فرد می‌شود و با به جا آوردن این مراسم و شناسایی هویت باد، شخص را درمان می‌کنند.

در زمان سلطه پرتغالی‌ها در جزیره و در نتیجه ازدواج‌های صورت گرفته بین ایرانیان و پرتغالی‌ها، نژادی از ایرانیان افریقایی تبار به‌وجود آمد که هم اکنون بیش از هزار سال است که در قشم ساکن هستند. با کمال تاسف سیاه پوستان جنوب جزو اقلیت‌های کمتر شناخته ‌شده کشور هستند و سالیان طویلی است که در حق آنها اجحاف شده و از ساده‌ترین حقوق بشری محروم بوده‌اند. امید است با شناخته شدن هر چه بیشتر این عزیزان ایرانی، به حقوق آن‌ها احترام گذاشته شود.

جاذبه های گردشگری

جزیره قشم غنی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی است که نام بردن تک‌تک آن‌ها از حوصله‌ی خواننده خارج است، اما معروف‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• غار خوربس
• تنگه چاهکوه
• دره ستارگان
• جزایر ناز
• غار نمکدان
• دره تندیس‌ها
• درخت انجیر معابد
• نخلستان‌های قشم
• قلعه پرتغالی‌ها
• ساحل زیتون
• ساحل لاکپشت‌ها
• جزیره هنگام
• جزیره لارک

سوغات و صنایع دستی

لنج‌سازی از صنایع دستی قشم است که شهرت جهانی دارد. استادکاران این صنعت بدون استفاده از قلم و کاغذ و تنها در ذهن خود نقشه کشتی یا قایق را تصور می‌کنند و همان را می‌سازند! این هنر رو به فراموشی جزو سوغات قشم نیست اما نمونه‌های کوچک و اسباب‌بازی این کشتی‌ها در مراکز خرید قشم به چشم می‌آیند.

گلابتون دوزی، شک بافی، برقع (روبنده زنان)، ساز عود، گلیم و صنایع حصیری از دیگر صنایع دستی و سوغات این شهرستان‌اند. اگر به دنبال سوغات خوراکی هستید، خرما، انواع نان محلی، کیک هلر، مسقطی و انواع ادویه‌جات را از دست ندهید.

شهرستان قشم - شهری با عجایب هفتگانه در ایران شهرستان قشم - شهری با عجایب هفتگانه در ایران 2021-02-10 20:35:22+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 جزیره قشم بزرگ‌ترین جزیره‌ی ایران است از این رو دارای بیشترین خط ساحلی در کل کشور است و از دومین جزیره‌ی بزرگ خلیج فارس (بحرین) دو و نیم برابر بیشتر است. طول جزیره حدود 100 تا 120 کیلومتر است و عرض متوسط آن 11 کیلومتر است. عسل نایبی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10233 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com