استان لرستان

اطلاعات جغرافیایی

این استان یکی از استان‌های پرجمعیت ایران به شمار می‌رود. خرم‌آباد مرکز استان لرستان است. لرستان سرزمینی کوهستانی است و غیر از چند دشت محدود، سراسر آن را کوه‌های زاگرس پوشانده ‌است. اشترانکوه با 4150 متر ارتفاع بلندترین نقطه استان است که در شهرستان ازنا قرار دارد و پست ترین نقطه آن در جنوبی ترین ناحیه استان واقع شده  است و حدود 500 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. استان لرستان سومین استان پر آب کشور است و 12 درصد آب‌های کشور را در اختیار دارد.این استان دارای 11 شهرستان، 25 شهر و 29 بخش‌است.

استان لرستان یکی از استانهای کوهستانی در غرب ایران است. بیشتر مناطق این استان را کوه های زاگرس پوشانده‌است. آب و هوای این استان متنوع است و تنوع آب و هوا در آن از شمال شرق به جنوب غرب کاملا مشهود است. لرستان از شمال با استان‌های همدان و مرکزی، از شرق با استان اصفهان، از جنوب با خوزستان و از غرب با استان‌های کرمانشاه و ایلام همسایه است. هم چنین این استان از طریق باریکه‌ای در سمت جنوب شرقی دارای مرز بسیار کوتاهی با استان چهارمحال و بختیاری است. لرستان 36301 کیلومتر از تهران فاصله دارد.

اطلاعات تاریخی و فرهنگی

از سال 1346 فرمانداری کل لرستان تاسیس شد و شهرهای لک نشین استان کرمانشاهان (جنوب رود سیمره) به فرمانداری جدید به مرکزیت خرم آباد پیوستند که بعدها تبدیل به استان مستقلی به نام استان لرستان شد.

لرها مردمانی هستند که از نظر قومی جزئی از مردم کرد به‌شمار نمی‌آیند. واژه کرد در دوران تاریخی پس از حمله اعراب به ایران به معنای رمه‌گردانان و کوچ‌نشینان ایرانی‌تبار فلات ایران به کار رفته‌است و معنای قومی خاص نمی‌داده‌است. در برخی از منابع، لرها و دیلمیان و بلوچان و اقوام دیگر را جز کرد شمرده‌اند زیرا واژه "کرد" به معنی یک نوع شیوه زندگی و نه معنی زبانی بوده‌است. اما از لحاظ قومیت لرها گروهی جدا از کردها حساب می‌شوند. نام لر در متون تاریخی پس از حمله اعراب به ایران، اولین بار در قرن 4 هجری قمری به شکل واژه‌های اللّریه، لاریه، بلاد اللور و لوریه در متون بازمانده از آن دوران بروز می‌کند.

در لغت نامه دهخدا آمده‌است:

"لر طایفه‌ای از ایرانیان چادرنشین است. لر یا لور نام عشیرتی است بزرگ از عشایر کرد. گروهی از اکراد در کوه‌های میان اصفهان و خوزستان و این نواحی بدیشان شناخته آید و بلاد لر خوانند و هم لرستان و لور گویند."

لرستان در ابتدای تقسیمات کشوری دوره پهلوی بخشی از فرمانداری کل خوزستان و لرستان بود که خیلی زود از خوزستان جدا و با عنوان فرمانداری کل لرستان مستقل شد. در ابتدای تشکیل، دارای دو شهرستان خرم‌آباد در غرب و بروجرد در شرق بود. در فاصله کوتاهی، الیگودرز از شهرستان گلپایگان جدا و سومین شهرستان استان شد. روند تشکیل شهرستان‌های جدید تا اواخر دهه 1360 متوقف شده بود اما در پایان جنگ ایران و عراق، دورود و چالانچولان نیز از بروجرد، و کوهدشت و نورآباد هم از خرم‌آباد جدا و به شهرستان تبدل شدند. در سال های بعد الشتر و پلدختر از شهرستان خرم‌آباد و نیز ازنا از شهرستان الیگودرز جدا و تبدیل به شهرستان‌های مستقل شدند.

اقوام مهاجر، در هزاره سوم و چهارم پیش از میلاد در کوهساران زاگرس اسکان یافتند و سرانجام، سرزمین بین‌النهرین (میان دو رود) را تصرف کردند. نام طایفه‌هایی که در زاگرس سکونت داشتند، در آثار بر جای مانده از سارگن؛ پادشاه مقتدر اکد (2028 تا 2030 قبل از  میلاد) آمده است.

به استناد کتیبه‌های بابلی، آشوری و ایلامی، ساکنان دامنه‌های کوهساران زاگرس طایفه‌هایی مانند لولوبی، مانایی، کاسی، گوتی، نایدی، آمادا و پارسوا بوده‌اند. تاریخ‌نگاران در آریایی بودن لولوبی‌ها و مانایی‌ها تردید دارند. اما شواهد تاریخی نشان می‌دهند، کاسی‌ها در سال 1600 قبل از میلاد در لرستان کنونی می‌زیستند و حکومت آن ها از شمال و شرق لرستان تا اطراف همدان توسعه داشت. این قوم، در هزاره دوم پیش از میلاد در بابل نفوذ کردند، از حمورابی شکست خوردند، اما عاقبت در بابل مستقر شدند و دومین سلسله شاهان بابل را تاسیس کردند. انقراض کاسیان در هزاره دوم پیش از میلاد، با یورش دولت مقتدر ایلام صورت گرفت. در نتیجه، کاسی‌ها به زاگرس عقب نشستند و خراجگزار ایلام شدند و آن ها در برابر توسعه‌طلبی آشوری‌ها، در مناطق شرقی، مانند سدی مقاومت کردند.

قدرت این قوم کوه‌نشین به حدی رسید که شاهان سلسله هخامنشی هنگامی که از فارس به شوش یا از بابل به اکباتان می‌گذشتند، هدیه‌هایی برای ایلات کوهستانی بین راه می‌فرستادند تا مسیر آن ها را امن نگاه دارند. در دوره‌های بعدی ساکنان این نواحی به ‌طور موقت مغلوب اسکندر مقدونی شدند.

در دوره ساسانیان، پشتکوه و پیشکوه را شخصی از خاندان معروف هرمزان اداره می‌کرد. آخرین فرمانروای این خاندان، همان هرمزان بود که به اسارت سپاهیان عرب درآمد. عرب‌ها در سال شانزده هجری قمری پس از فتح حلوان، نواحی شمالی لرستان را گرفتند و در سال بیست و یک هجری قمری، نهاوند و قسمت جنوبی لرستان را نیز به تصرف خود درآوردند.

در سال 22 هجری قمری، هنگامی که عمر، سرزمین‌های گرفته شده را در میان لشکریان کوفه و بصره تقسیم می‌کرد، لرستان ضمیمه حوزه کوفه شد و از آن پس جزو ایالت جبال (عراق عجم) در آمد و تا میانه سده چهارم هجری، حکمران این منطقه یا از بغداد یا از کوفه تعیین می‌شد. در همین قرن، حسنویه کرد این منطقه را به تصرف خود درآورد و خاندان او تا سال 500 هجری  قمری بر لرستان تسلط داشتند.

مقارن استیلای مغول بر ایران، لرستان به دو قسمت لر بزرگ و لر کوچک تقسیم شد. هر یک از این دو قسمت از پیش از استیلای مغول تا مدت زمانی پس از انقراض ایلخانان، امرای نیمه مستقل داشتند. اتابکان لر بزرگ اصلا از کردان شام بودند که از حدود نیمه قرن ششم هجری از راه آذربایجان رهسپار ایران شدند و در حدود اشترانکوه و جلگه‌های شمالی آن اسکان گزیدند پایتخت اتابکان لرستان در شهر ایذج (مال امیر) بود.

خرابه‌های فراوانی از آن دوره باقی مانده که بیشتر آن ها به دوره ساسانیان مربوط است و هنوز در این محل دیده می‌شوند. اتابکان لر بزرگ تا نیمه اول قرن نهم هجری حکومت  کردند (500 تا 827 هجری قمری) و آخرین آن ها که غیاث‌الدین کاووس نام داشت، به دست سلطان ابراهیم‌بن شاهرخ تیموری بر افتاد و سلسله  او منقرض شد. اما اتابکان لر کوچک (580 تا 1006 هجری قمری) که چندین امیر معتبر داشتند و حکومتشان نیز طولانی‌تر بود، هیچ وقت اهمیت و اعتبار لر بزرگ را پیدا نکردند.

اتابکان لر کوچک موقعیت خود را تا زمان صفویه حفظ کردند و حتی حکومت خود را تا غرب کوه‌های پشتکوه توسعه دادند. آخرین فرد این سلسله شاهوری نام داشت که در سال 1006 هجری قمری به فرمان شاه عباس اول کشته شد و سلسله او نیز بر افتاد بدین گونه حکومت لرستان به حسین نامی محول شد و خاندان این والی تا اوایل روی کار آمدن سلسله قاجار، بر لرستان حکومت کردند. از آن پس حکومت پشتکوه را گاه حکام بروجرد و زمانی حکام شوشتری به عهده داشته‌اند.

جمعیت استان را طایفه‌ها و تیره‌هایی از قوم ایرانی لر و لک تشکیل می‌دهند. مردم لرستان به گویش لری خرم‌آبادی، لری بختیاری، لری ثلاثی، لری بالاگریوه‌ای و زبان لکی/فارسی تکلم می‌کنند. محدوده سرزمین‌های لرنشین محدود به استان لرستان نیست و در استان‌های چهارمحال و بختیاری، فارس، اصفهان، کهگیلویه و بویراحمد، بوشهر، خوزستان، همدان، مرکزی و ایلام نیز طایفه‌های گوناگون لر پراکنده‌اند.

برخی از مردم لرستان به زبان لکی تکلم می‌کنند. از جمله شهرهایی که مردمانشان به زبان لکی تکلم می‌کنند می‌توان الشتر (سلسله)، نورآباد (دلفان)، فیروزآباد، کوهدشت و بخش‌هایی از منطقه چغلوندی و شهرستان چگنی (بخش شاهیوند، دهستان تشکن و منطقه برآفتاب) را نام برد.

استان لرستان به سبب داشتن کوهستانهای پهناور و مراتع بسیار، از گذشته‌های دور زیستگاه مردمی بوده که دامپروری و کشاورزی پیشه اصلی آنان بوده‌است. به همین سبب ساختار طایفه‌ای در این استان از اهمیت بسیاری برخوردار بوده‌است. ایلات و طوایف لرستان گستردگی زیادی دارند اما در مجموع به دو گروه کوچ رو و ساکن تقسیم می‌شوند. طایفه‌هایی از لر بختیاری در شرق لرستان، در مناطق الیگودرز و ازنا ساکن هستند یا هر ساله به این منطقه کوچ می‌کنند. مراتع فراوان و بارندگی مناسب، امکان پرورش دام و کشاورزی را در این منطقه فراهم نموده‌است. از همین رو پیشه سنتی مردم لرستان دامپروری و کشاورزی بوده‌است. ساکنان مناطق شهری، پیشه‌ور، بازرگان یا صنعت‌گر بوده‌اند. امروزه درصد قابل توجهی از ساکنان شهرها را کارمندان ادارات دولتی، آموزشی و نظامی تشکیل می‌دهند. دامپروری از جمله فعالیتهای مهم مردم این استان به شمار می‌رود. از لحاظ صنعتی نیز استان لرستان در حال توسعه می‌باشد که می‌توان به صنایع ساختمانی، سیمان، فلزی، سرامیک، غذایی، پوشاک، صنایع دستی و شیمیائی اشاره کرد.

موسیقی لرستان از تنوع و پیشینه‌ای کهن برخوردار است که به دو بخش کلی، موسیقی‌های آوازی (کلامی) و موسیقی‌های سازی تقسیم می‌شود. هم اکنون موسیقی لری در قالب ترانه به هفت بخش تقسیم می‌شود. بر اساس کاوش‌های باستان‌شناسی در مناطق لرنشین، تصویری از رقص و پایکوبی بر قطعه‌ای سفالی به دست آمده که قدمت موسیقی در این منطقه را به هزاره چهارم پیش از میلاد مسیح رقم می‌زند. همچنین از آثار و شواهد به دست آمده در این مناطق تصاویری از آلات موسیقی دوران مانند شیپور و تنبور بر روی ظروف نقره وجود دارد که حاکی از رواج موسیقی نزد این قوم در عهد ساسانی است. امروزه نیز برخی از نغمه‌های باستانی در قالب مقامهای موسیقی قومی باقی‌مانده‌است. نکته قابل ملاحظه در این میان نحوه اجرای تاکیدها در هر قوم است که باعث تفاوت و ایجاد ویژگی برای هر قوم می‌گردد.

اطلاعات زیست محیطی

ناهمواری‌های اصلی استان (ارتفاعات اصلی زاگرس)، کوه‌ها به‌طور منظم از شمال غربی به سوی جنوب کشیده شده‌اند. این ناهمواری‌ها که معمولا با دره‌های عمیق همراهند، اغلب فشرده، بلند و ناصاف هستند. در حالی ‌که ناهمواری پیشکوه‌های داخلی به‌صورت تپه‌ماهورهای گنبدی شکل و کم‌ارتفاع خودنمایی می‌کنند و نقاط بلند آن ها، به گنبدهای خارایی مربوطند.

استان لرستان دارای آب و هوای متنوع است. در زمستان، هنگامی که در شمال لرستان برف و کولاک و سرمای شدید جریان دارد، قسمت‌های جنوبی آن از هوای مطبوع و بارانی برخوردار است. بررسی‌های اقلیمی نشان می‌دهند، خرم‌آباد دارای زمستانی معتدل و تابستانی گرم است و بروجرد زمستانی سرد و تابستانی معتدل دارد. الیگودرز نیز زمستانی بسیار سرد و تابستانی معتدل دارد. لرستان به لحاظ اقلیم و هواشناسی یک استان چهار فصل است و دارای آب وهوای متنوعی است، این تنوع از شمال به جنوب و از شرق به غرب کاملا محسوس است. زمستان هنگامی که در شمال لرستان برف و کولاک ادامه دارد، قسمت های جنوبی آن دارای هوایی مطبوع و بارانی است. اختلاف ثبت شده در شهرهای استان لرستان بین حداکثر و حداقل مطلق دما بیش از 80 درجه سانتیگراد است. حداکثر دمای ثبت شده 47 و حداقل دمای مطلق ثبت شده 35- درجه سانتی گراد است.

لرستان با بارش میانگین سالانه 550 تا 600 میلی‌متر بعد از استان های گیلان و مازندران، سومین استان از نظر بارندگی در کشور است. به طور کلی در استان لرستان سه ناحیه مشخص آب و هوایی دیده می‌شود: سرد کوهستانی، معتدل مرکزی و گرم جنوبی.

حدود 1 میلیون و 200 هزار هکتار از مساحت استان لرستان پوشیده از جنگل است که این جنگل‌های حوزه رویشی زاگرس از با ارزش‌ترین ذخایر جنگلی جهان است. مهم‌ترین گونه گیاهی در جنگل‌های لرستان بلوط است که این درختان نقش فوق‌العاده اکولوژیستی دارند و منابع مهمی برای حفظ آب و خاک محسوب می‌شوند. جنگل‌های لرستان از سال 1388 دچار بیماری و خسارت شده‌اند که بخشی از این بیماری متوجه عوامل انسانی و بخشی نیز به دلیل عوامل بیولوژیکی است و تا کنون تحقیقاتی در این زمینه انجام نشده است.

تغییر اقلیم و وجود پدیده گرد و غبار، افزایش درجه حرارت، تغییر بارش‌ها از برف به باران و عدم تعادل در پراکنش بارندگی‌ها موجب تشدید خشکسالی و نابودی بلوط لرستان شده است. 70 درصد علل بیماری خشکسالی تشخیص داده شده است.

استان لرستان به دلیل قرارگیری در رشته کوه‌های زاگرس و وجود منابع فراوان آب دارای موقعیت مناسب از لحاظ گردشگاه‌ها و دیدنی‌های طبیعی است. لرستان یک استان چهار فصل و دارای آب وهوای متنوع است و سه ناحیه مشخص آب و هوایی دارد. کوهستان‌های مرتفع، آبشارهای متعدد، دریاچه‌های طبیعی، جنگل‌های وسیع بلوط و چند دشت وسیع در لرستان وجود دارند که از ظرفیت‌های این استان برای جذب گردشگر هستند.

نمادهای استان

لرستان به سرزمین آبشارهای ایران معروف است. در هیچ کجای ایران نمی توانید آبشارهایی به زیبایی آبشارهای لرستان بیابید که این موضوع به دلیل قرار گیری این استان در میان کوه های رشته کوه زاگرس و هم چنین آب هوای پر باران آن است. در لرستان آبشارهای فصلی و دایمی بسیاری وجود دارد که هر کدام از آن ها به زحمت دیدنش می ارزد.

جاذبه های گردشگری

• دژ شینه
• دره تخت شاه نشین
• تپه گریران
• مقبره داودرش
• قلعه کوه زاد
• قلعه چنگیزی
• قلعه گورکان
• قلعه گم ور
• قلعه منیژه
• دره سرطرهان
• تپه های چغا سبز
• دریاچه گهر

مشاهیر

• عبدالحسین زرین‌کوب
• سید جعفر شهیدی
• مهرداد اوستا
• بابا طاهر
• لوریس چکناواریان
• مسعود رایگان
• شهره لرستانی
• سینا سرلک
• حسین الماسیان

صنایع دستی

• ورشوسازی
• جاجیم بافی
• گیوه دوزی
• حصیربافی
• نمدمالی
• خراطی
• قالیبافی
• گلیم بافی

آداب و رسوم

• کاسم سا
• چارشو در کنی
• فال چهل سرود
• شاهنامه خوانی