قلعه فورگ یادگاری از دوره نادرشاه افشار

comment-add افزودن دیدگاه img 15 دقیقه ymt علاقه‌مندی‌ها ymt افزودن اصلاحیه ymt نویسنده: ساره پزشک ymt 221
قلعه فورگ

مناسب برای

کودکان بزرگسالان

مدت زمان بازدید
1 تا 2 ساعت

بهترین فصل

بهار تابستان پاییز زمستان

استان خراسان جنوبی- درمیان- روستای فورگ

بازدید دارد

قلعه فورگ
قلعه فورگ
قلعه فورگ

نام‌های دیگر مکان

  • قلعه میرزا رفیع خان
  • ارگ فورگ

موقعیت جغرافیایی قلعه فورگ

قلعه‌ی فورگ یا قلعه‌ی میرزا رفیع‌خان در جبهه‌ی شمالی روستای فورگ از توابع شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی قرار دارد. این قلعه در حدود 110 کیلومتری شرق بیرجند و 12 کیلومتری جنوب غرب شهر اسدیه (مرکز شهرستان درمیان) واقع شده است. این قلعه‌ی باعظمت و کم‌نظیر در ارتفاع 1840 متری از سطح دریا و بر روی ارتفاعات ابتدای دره‌ی درمیان؛ منتهی به دشت اسدیه آرمیده است.

روستای زیبا و پلکانی فورگ یکی از قدیمی‌ترین روستاهای شهرستان درمیان محسوب می‌شود و بافت آن قدیمی است. روستا بر روی دامنه‌ی کوه و دورتادور قلعه‌ی فورگ شکل گرفته است. از ویژگی‌های روستا می‌توان به معماری کوهستانی، کوچه‌های تنگ، ساباط‌های (سایبان) بی‌شمار، معماری پلکانی، ایوان، ورودی‌های تعریف شده و... اشاره کرد. روستای فورگ در دامنه‌ی کوه مومن‌آباد واقع شده و از آب‌وهوایی سرد و کوهستانی برخوردار است.

شاید برایتان جالب باشد که بدانید تاکنون 110 قلعه‌ی تاریخی در خراسان جنوبی شناسایی شده که از این تعداد 22 قلعه در درمیان قرار دارد و از این رو این شهرستان لقب سرزمین قلعه‌های کهن خراسان جنوبی را به خود اختصاص داده است.

سیر تاریخی و فرهنگی قلعه فورگ

این ارگ تاریخی در دوره‌ی افشاریه و در زمانی که نادرشاه بر ایران حکومت می کرد و به دست میرزا محمد بقاخان (میرزا محمدبقا خان فرزند میرزا محمدرفیع‌خان اول متخلص به لامع، شاعر و عارف دوره صفویه) حاکم منطقه، بنیانگذاری و ساخته شد. تکمیل ساخت و ساز، توسعه و افزودن ملحقات به آن در زمان میرزا محمدرفیع خان دوم (پسر میرزا رفیع خان) انجام گرفت به همین خاطر این قلعه به نام قلعه میرزا رفیع خان نیز مشهور است.

تاریخ ساخت قلعه‌ی میرزا رفیع خان در کتاب «دیوان لامع»، نوشته‌ی محمد رفیع بن عبدالکریم درمیانی، سال 1160 هجری قمری عنوان شده است. در این کتاب قلعه‌ی فورگ که یکی از زیباترین و منحصربه‌فردترین قلعه‌های خراسان جنوبی به شمار می‌رود این‌گونه توصیف شده: «قلعه‌ی فورگ در روی کوهی است که از آجر پخته، دیوار و باروج آن را به طور محکم ساخته‌اند و پایه‌ی آن را سنگ‌چین کرده‌اند و 2 شیر در اطراف خود داشته با 2 خاکریز که قطر هر یک پنج در پنج است.»

علاوه بر قلعه‌ی فورگ، قلعه‌های متعددی دیگری نیز در این منطقه وجود داشتند که با هم در ارتباط بودند و خبرهای مهم و هر گونه اقدامات مشکوک، را به وسیله‌ی نور آتش در شب‌ها و انواع دود آتش در روزها، به هم اطلاع می‌داده‌اند. مانند قلعه‌ی طبس مسینا، قلعه‌ی محمدآباد طبس مسینا، قلعه‌ي علی‌آباد طبس مسینا، قلعه‌ي خرمک، قلعه‌ی نو گلویچ، قلعه‌ی رزه، قلعه‌ي نوغاب و قلعه‌ی محمدآباد درمیان.

تا اواخر دوره‌ی قاجار و اوایل سلطنت پهلوی از قلعه‌ی فورگ به عنوان پاسگاه یا پادگان مرزی نظامی استفاده می‌شد. ولی به مرور زمان حالت متروکه پیدا کرد. در جریان پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ ایران و عراق آسیب‌دیدگی بیش‌تری در بنا ایجاد شد. ناگفته نماند بعد از تاسیس اداره‌ی میراث فرهنگی در بیرجند برای این‌که از تخریب بیش‌تر قلعه جلوگیری شود تعمیر و بازسازی‌های اولیه بر روی بنا صورت گرفت.

اگر علاقه‌مند هستید اطلاعات بیش‌تری در مورد این قلعه کسب کنید می‌توانید کتاب «قلعه‌ی میرزا رفیع‌خان؛ پایگاه حکومتی مرزداران شرق قهستان» از مهدی رفیعی و زینب آزمون را مطالعه کنید. در این کتاب برخلاف منابعی که این قلعه را از آن اسماعیلیان می‌دانسته‌اند، آن را رد کرده و دلایلی را نیز برای ادعای خود بیان کرده‌اند که به طور خلاصه در این متن آورده شده است: طبق کاوش‌های باستان‌شناسی و... قدمت بنای قلعه‌ی فورگ به دوره‌ی افشاریه و قاجاریه می‌رسد و در هیچ یک از کتاب‌های تاریخی قدیمی از این قلعه به عنوان یکی از قلعه‌های اسماعیلی یاد نشده است. از طرف دیگر قلعه‌های اسماعیلیه به لحاظ موقعیت قرارگیری، نوع و سبک معماری مصالح به کار برده شده، دارای مشخصات ویژه‌ای هستند و اکثرا در مناطق دور از دسترس و کوهستانی صعب‌العبور ساخته شده‌اند که دسترسی به آن‌ها به دشواری انجام می گرفته است. در حالی که قلعه‌ی فورگ بر روی یک تپه‌ي سهل‌الوصول و کاملا در دسترس بنا شده است.

قلعه‌ی فورگ در تاریخ 28 اسفندماه 1379 به شماره‌ي ثبت 3450 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این قلعه هم‌چنین ظرفیت ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را نیز دارا است.

معماری قلعه فورگ

قلعه‌ی فورگ در موقعیت نسبتا مناسبی قرار گرفته که از احاطه‌ی کافی بر کل روستا، مزارع و راه‌های ارتباطی منطقه‌ی شرقی اطراف خود برخوردار است.

بنای قلعه‌ی فورگ روی صخره‌‌ی طبیعی، بدون وجود پی، مستقیما از بستر صخره‌ها شروع شده و در طراحی نقشه‌ی قلعه، وضعیت طبیعی موجود در نظر گرفته شده است. از عمده‌ترین مصالح به کار رفته در بنای قلعه می‌توان آجر، خشت، سنگ، خاک، ساروج، چوب و گچ را نام برد. گستردگی قلعه‌ی فورگ از شرق به غرب است و در حدود 9456 مترمربع وسعت دارد. دو رشته نقب زیرزمینی در قلعه وجود دارد و از تاسیسات دفاعی آن محسوب می‌شود که یکی در جنوب غرب قلعه‌ی فورگ قرار دارد که به سمت مزارع امتداد یافته و به طول 110 متر است و 340 پله دارد و دیگری در سمت غرب قلعه و به سوی رودخانه امتداد یافته است. قلعه‌ي میرزا رفیع خان از دو حصار تودرتو برخوردار بوده و حصار بیرونی آن، دیواری مرتفع با کنگره‌های اریب بوده که در فواصلی برج‌هایی در دیوار بیرونی دارد که به موازات برج خشتی حصار دوم قلعه بنا شده و دو بخش اول و دوم قلعه را از هم جدا می‌کرده است. در گذشته قلعه دارای 18 برج بوده که در حال حاضر 13 برج باقی مانده است.

ورودی اصلی قلعه در حصار شرقی قرار گرفته و پایین‌ترین نقطه‌ی قلعه بوده است. در کنار این دروازه، برج و یک اتاقک برای کنترل عبور و مرور قرار داشت. گویا برای تردد آسان‌تر، یک در ورودی فرعی در سمت شرق قلعه توسط سازمان میراث فرهنگی ایجاد شده است. در قسمت شرقی بنا آب انبار، برج های نگهبانی و فضاهای دیگری وجود دارند که به خاطر درصد بالای تخریب، کاربریشان قابل تشخیص نمی‌باشد.

قلعه طوری بنا شده که هر بخش آن نسبت به بخش دیگر در سطح بالاتری واقع شده است. سه بخش عمده را می‌توان در معماری قلعه‌ی فورگ تشخیص داد:

  • بخش اول در شرق؛ شامل آب انبار، فضاهای پیرامون آب انبار یا تصفیه‌خانه، اصطبل (محل نگهداری احشام)، فضای پیرامون اصطبل یا سربازخانه، انبار علوفه و محل زندگی خدمه بوده است.
  • بخش دوم که در مرکز قلعه و در ارتفاع بالاتر و در فاصله‌ی 50 متری از اصطبل عمومی قراردارد؛ برج خشتی، فضای متصل به حصار شمالی با محوطه‌ی مسکونی، محل نگهداری آذوقه و تدارکات نظامی و دو مسجد زمستانی و تابستانی، را در خود دارد.
  • بخش سوم که مهم‌ترین قسمت قلعه نیز به شمار می‌رفته شاه‌نشین، کهن‌دژ یا ارگ قلعه است. این قسمت در غربی‌ترین بخش مجموعه و در مرتفع‌ترین بخش قلعه و در دو طبقه بنا شده که از طریق دو برج و حصاری مستحکم و بلند از بخش دوم جدا شده است. وجود این برج‌ها و حصارها گواه اهمیت این قسمت از مجموعه‌ی قلعه است. کهندژ دارای فضاهای دست نخورده بیش‌تری نسبت به دیگر قسمت‌های قلعه است. وجود فضاهایی مانند هشتی‌ها، محل نگهداری احشام، راه‌روهای ارتباطی، محل ذخیره‌ی آذوقه، برج‌های نگهبانی، نقب زیرزمینی و فضاهایی با کاربری‌های دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های این قسمت محسوب می‌شود.

پیشنهاد برای دیدن قلعه فورگ

گردشگران و علاقه‌مندان به آثار تاریخی روستای زیبا و کوهستانی فورگ را بیش‌تر به خاطر دژ مستحکمش می‌شناسند. در واقع قلعه‌ی فورگ یکی از 10 قلعه‌ی بزرگ ایران محسوب می‌شود که به همراه بافت تاریخی روستا، مجموعه‌ی بسیار زیبایی را به وجود آورده است که ارزش صرف وقت و بازدید را دارد.

اگر تمایل دارید به روستای فورگ سفر کنید از مسیر جاده بیرجند-اسدیه امکان دسترسی به روستا وجود دارد.

مسجد جامع هندوالان، قلعه‌ی بیرجند، باغ اکبریه، قنات بلده‌ی فردوس، دره‌ی کال جنی، چشمه‌ی مرتضی علی، کویر حلوان، ارگ کلاه فرنگی بیرجند و... تعدادی از جاذبه‌های گردشگری استان خراسان جنوبی است.

تاریخ ثبت ملی: 1379/12/28
شماره ثبت ملی: 3450
آدرس قلعه فورگ: استان خراسان جنوبی- درمیان- روستای فورگ

کلمات کلیدی: قلعه میرزا رفیع خان، ارگ فورگ، قلعه فورگ،

img

مکان‌های نزدیک

blue-dotمکان     green-dotکارگاه صنایع دستی     red-dotغذا و خوردنی     black-x-dotمحتوای فعلی     purple-dotخدمات شهری     black-dotشما اینجا هستید     staying-placeمحل اقامت در خدمات سلامت و زیبایی     health-companyمحل مرکز سلامت و زیبایی در خدمات سلامت و زیبایی     medical-placeمرکز سلامت و زیبایی

آبگوشت قورمه سبزی

آبگوشت قورمه سبزی

جایی که عاشقان آبگوشت و قورمه سبزی به صلح می رسند!

8926

0

فرهنگ غذایی ایران در ماه رمضان (قسمت 2)

فرهنگ غذایی ایران در ماه رمضان (قسمت 2)

فرهنگ غذایی خراسان، یزد، سمنان، کرمان و سیستان و بلوچستان

2671

0

img

دیدگاه‌ها

هنوز دیدگاهی برای این محتوا درج نشده است. با درج دیدگاه خود، اولین نفر باشید!

comment-add افزودن دیدگاه