موقعیت جغرافیایی رصدخانه مراغه

رصدخانه مراغه بر روی تپه ‌ای با طول 510 متر و عرض تقریبی 217 متر و ارتفاع 110 متر که بلند‌ترین تپه منطقه است در شمال غربی شهر مراغه و در نزدیکی دو روستا به نام‌ های طالب‌ خان و حاجی‌ کرد بنا شده بوده که امروزه تنها پی‌های بخش‌های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی ‌مانده ‌است.

سیر تاریخی و فرهنگی

رصدخانه‌ مراغه در دوره هلاکوخان در سال 657 هجری زیر نظر خواجه نصیرالدین طوسی فیلسوف و ریاضیدان و منجم بزرگ دوره ایلخانی و با همراهی عده ای از فضلا و دانشمندان طراحی و بنا شد. این رصدخانه زمانی از مشهورترین رصدخانه های اسلامی بوده که آوازه آن تمام جهان آن روز را فرا گرفته بود وتا به امروز نیز نام و نام بانی آن بر سر زبان‌ها جاری است.

معمار معروف آن عصر، به دستور خواجه بزرگ طوسی، فخرالدين ابوالسعادات احمد بن عثمان مراغی ساخت ساختمان وسيع و با شكوه رصدخانه را با نقشه استاد شروع نمود. حدود 13 سال طول کشید تا این مجموعه به سر انجام برسد تا اين كه پس از درگذشت هلاکو در سال 663 هجری قمری، وظیفه مراقبت و حفظ رصدخانه را خود خواجه نصیر برعهده گرفت و برای جلوگیری از تخریب آن بسیارتلاش کرد. این رصدخانه برای مشاهده، بررسی و اندازه‌گیری پدیده‌های آسمانی ساخته شده بود و اساسا شامل سُدس که برای اندازه‌گیری ارتفاع ستاره ها یا سیاره‌ها استفاده می شده و برخی ابزارهای دیگر ستاره‌شناسی بوده است. رصدخانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که در آن بیش‌تر شاخه‌های دانش تدریس می‌شده است و مشهورترین دانشمندان آن عصر، از جمله قطب‌ الدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان، در آن‌جا جمع شده بودند. به علاوه، چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلای مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی، از جمله فردی به نام فائو مون‌جی، در این مرکز فعالت داشتند. فیلسوف و فرهنگ‌نامه نویس مسیحی، ابن‌العبری، در رصدخانه مراغه به درس دادن اصل‌های اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بودند. همچنین در نزديكی رصدخانه، كتابخانه بزرگی تاسیس شده بود که هزاران جلد کتاب ارزشمند و نفیس را در اختیار دانشجویان و مشتاقان علم قرار می داد وساختمان های نطیر مسجد، مدرسه، چاه آب و کارگاه و آزمایشگاه نیز این مجموعه را تکمیل می کردند.

رصدخانه ی مراغه یکی از رصدخانه های مهم ایران است که قدمت آن به بیش از 700 سال پیش باز می گردد. این رصدخانه توسط خواجه نصیرالدین طوسی احداث شده است. درواقع این رصدخانه بزرگترین و اولین رصدخانه ایران است.

پس از مرگ خواجه نصیرالدین طوسی، این مجموعه رونق خود را از دست داد اما تا سال 703 هجری همچنان پا بر جا بود تا این که بر اثر زلزله های سخت و بی توجهی حکام به ویرانه ای تبدیل شد و درحال حاضر تنها بقایایی از آن مشاهده می شود. این بنا تا زمان سلطان محمّد خدابنده (هشتمین حاکم ایلخانی) در قرن هشتم هجری استفاده می شد اما اطلاع دقیقی از تاریخ ویرانی آن در دست نیست و تنها در نوشته های حمدالله مستوفی، مورخ، شاعر و نویسنده قرن هشتم، در سال 720 از ویران بودن آن، سخن به میان آمده است.

معماری رصدخانه مراغه

سازه‌ای که اکنون در مراغه وجود دارد، در حقیقت جزیی از سازه اصلی بوده است که از ساختمان اصلی بجا مانده است. این مجموعه دارای چندین بنای مختلف بوده که رصدخانه، دانشگاه، مکانی برای کارکنان و ساختمان‌های مختلف را شامل می شده است. در حال حاضر روی آثار باقیمانده از این رصدخانه یک سازه فلزی و کروی شکل کشیده شده است که رنگی سفید دارد و البته به هیچ وجه شبیه به نوع معماری رصدخانه اصلی نیست زیرا ساختمان اصلی ساختاری استوانه‌ای داشته. در بخش داخلی این رصدخانه نیز تجهیزات نجوم به چشم نمی‌خورد و بخش‌های باقیمانده که مرمت شده‌اند، نشان‌دهنده روش مشاهده آسمان هستند. البته به دلیل ساختاری که محافظ این بنا دارد، صدا در داخل رصدخانه به شکل جالبی منعکس می‌شود و گردشگران با کوبیدن پای خود به زمین می‌توانند انعکاسی جالب از آن صدا را بشنوند. در حال حاضر رصدخانه مراغه تنها جنبه‌ای تاریخی و نمادین داشته و برای بازدید علاقمندان آزاد است و البته هیچ استفاده نجومی از آن صورت نمی‌گیرد.

در زیر رصدخانه مراغه، یک غار طبیعی وجود دارد که دهانه آن در سمت جنوبی رصدخانه و همسو با سایر معابد این شهر است و گفته می شود که پیش از زمان تاسیس رصدخانه به عنوان معبدی برای پرستش مورد استفاده قرار می‌گرفت.

ارزش های خاص رصدخانه مراغه

رصدخانه ی مراغه یکی از رصدخانه های مهم ایران است که قدمت آن به بیش از 700 سال پیش باز می گردد. این رصدخانه توسط خواجه نصیرالدین طوسی احداث شده است. درواقع این رصدخانه بزرگترین و اولین رصدخانه ایران است.

به دلیل قرار گرفتن این رصدخانه در بلندترین تپه منطقه از اغلب بخش‌های شهر قابل مشاهده است و تقریبا به نمادی برای شهر مراغه تبدیل شده است.