نام‌های دیگر مکان

• شبدیز
• قصر شیرین
• طاق وسطام
• طاق وسان
• طاق بسان

موقعیت جغرافیایی طاق بستان

طاق بستان سنگ نگاره‌ای تاریخی به جا مانده از عهد اردشیرشاه است که در 9 کیلومتری کرمانشاه و در دامنه‌ی کوهی که به طاق‌بستان و کنار چشمه‌ای در شمال شرقی شهر قرار دارد. ساسانیان برای حک کردن قوانین خود و در معرض دید عموم قرار دادن آن بخشی از کوه را که در میانه جاده ابریشم و در دیدرس مسافران قرار داشت انتخاب کردند. بر روی دامنه این کوه دو دیواره با دو ایوان بزرگ و کوچک ایجاد کردند و سنگ نگاره‌ای از زبان اردشیر دوم بر آن حکاکی نمودند.

طاق بستان در منطقه ای خوش آب و هوا و سرسبز قرار گرفته و بازدید کنندگان زیادی را به خود جذب می‌کند. چشمه پر آبی که در دامنه کوه قرار گرفته طراوت زیادی به محیط داده است. در زبان محلی کرمانشاه "سان" یعنی "سنگ" و "طاق وسان" به معنی طاقی که در سنگ کنده شده است.

معماری طاق بستان

طاق بستان دارای دو ایوان است که سنگ نگاره اردشیر دوم در جناح راست ایوان کوچکتر نصب شده است. ایوان بزرگتر مستطیلی در ابعاد 6.5 در 7.5 متر و به ارتفاع 9 متر است و مهمترین بخش طاق بستان را تشکیل می‌دهد. این ایوان را دو دیوار مربعی در اطراف احاطه کرده‌اند که طاقی با قوس نعل اسبی بر روی آن قرار گرفته است. انتهای ایوان دو ستون نصفه بدون پایه ستون با ارتفاعی 4 متر قرار دارد که سرستون‌هایی بیزانسی دارند. سردرب ورودی ایوان نیم دایره و هلالی است که در انتها به دلیل کم شدن ارتفاع طاق به بیضی مبدل می‌شود. در بالای ایوان 7 کنگره وجود دارد که تزیینات طاق بستان را زیباتر کرده است. البته کاربرد این کنگره ها تنها از جهت زیبایی نبود. قدمت این ایوان طبق روایات به خسرو دوم یعنی حدود 1500 سال پیش می‌رسد. 

نقوش حک شده بر ایوان اطلاعات زیادی در مورد آداب و رسوم، فرهنگ و طریقه لباس پوشیدن و زیور الات ساسانیان در ایران باستان ارایه می‌دهد. یکی از این نقوش درختی است که در ابتدای ورودی ایوان بزرگ حک شده و الهه ای بالدار به نام "نیکه" که در یک دست جام و در دست دیگر حلقه‌ای به همراه روبان دارد در کنار آن دیده می‌شود. بر روی دیوار عقب‎تر نقشی از پادشاه ساسانی در هنگام تاج‌گذاری می‌بینید که طوری بر روی سکو ایستاده و دست چپ خود را بر قبضه شمشیر قرار داده و با دست راست اهورامزدا را نشان می‌دهد. سمت راست این تندیس پیکره اهورامزدا به صورتی قرار گرفته که حلقه روبان را به پادشاه هدیه می‌کند. تندیس آناهیتا سومین اثر منقوش بر روی این دیواره است که با دست چپ کاسه آب و با دست راست حلقه را نگه داشته داشته است. 

آسیب‌ها و فرسایش باعث شده جزییات چهره تندیس‌ها چندان مشخص نباشد اما با این حال چشمان درشت و ابروهای برجسته با موهای مجعد بلند از ویژگی‌هایی پادشاه ساسانی بوده است. در این نقش پادشاه گوشواره‌ای با یک گوی به گوش دارد و تاجی با ردیف‌هایی از مروارید و بال های عقاب بر روی سر دارد. پایین این 3 تندیس نقشی از یک سرباز نیزه به دست بر روی اسب می‌بینید که در برخی روایات آن را خسرو پرویز می‌دانند که بر اسب معروف خود "شبدیز" سوار است. از دیگر نقوش حکاکی شده بر روی دیوار می‌توان به صحنه شکار شاهی اشاره کرد که در دیوار جانبی ایوان قرار دارد. این تصویر شکار گوزن‌ها را به همراه فیل بانان که آن‌ها را به سمت شکارگاه تعقیب می‌کنند نشان می‌دهد. پادشاه ساسانی نیز در 3 حالت تصویر شده است: اول سوار بر اسب خود و آماده برای شکار، دوم در حال شکار که چهار نعل به سمت گوزن‌ها می‌رود و اسب‌هایی پشت سرش حرکت می‌گنند و سوم زمانی که با کمان و پس از پایان شکار تصویر برداری و حکاکی شده است. در سمت چپ تصویر نیز شترانی را می‌بینید که اجساد گوزن‌ها را حمل می‌کنند. دیوار جانبی سمت چپ ایوان بزرگ نیز تصویری از شکار گراز با 12 فیل دارد که گرازها را رم می‌دهند. بالای این نقوش قایقی از 5 نفر در حال کف زدن و دو نفر قایق ران را مشاهده می‌کنید که تصویر پادشاه در میان زنان نوازنده است.  

ایوان کوچکتر اما ارتفاعی 5 متری دارد و پهنای آن 6 متر در 3.5 متر است. ورودی ایوان کوچک را دو جرز مستطیلی با طاقی به شکل نیم دایره احاطه کرده است. دیوار مقابل در این ایوان 2 تکه شده و قسمت بالایی را که حدودا 10 سانتی متر عقبتر است نقشی از شاهپور دوم و سوم به حالت ایستاده تزیین کرده است. این دو تندیس دست بر قبضه شمشیر داشته و با دست دیگر غلاف را نگه داشته اند. تاج شاهپور دوم کنگره دار و دارای گوی بزرگی است و گوشواره و گردنبند دارد. 

کتیبه‌هایی به زبان پهلوی و فارسی میانه در طاق بستان وجود دارد که با توجه به آن ها می‌توان اطلاعات مناسبی از تاریخ ایران به دست آورد. تاج گذاری اردشیر دوم را بر روی ایوان نقش کرده اند. این تصویر مربوط به سال‌های 383 میلادی است. علاوه بر این ها از دوره قاجار نیز آثاری به یادگار در طاق بستان به جا مانده است. این کتیبه‌ها به خط پهلوی کتیبه‌ای هستند و برگردان آن ها به فارسی چنین است:

برگردان سنگ نبشته شاهپور سوم (13 سطر در پهلوی): پیکری است از بغ مزداپرست، خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد، فرزند بغ مزادپرست خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد، نوه خدایگان هرمز شاهنشاه.

برگردان سنگ نبشته شاهپور دوم (9 سطر در پهلوی): این پیکری است از بغ مزداپرست. خدایگان شاپور، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از یزدان دارد. فرزند بغ مزادپرست، خدایگان هرمز، شاهنشاه ایران و انیران که چهر از ایزدان دارد، نوه خدایگان نره شاه شاهان است.

حکاکی‌های جناح چپ ایوان بزرگ تصویری از محمدعلی شاه را بر روی تختی نشان می‌دهد که با تاجی شبیه تاج فتحعلی شاه در کنار پسرش محمدحسین ایستاده است. کتیبه‌ای به خط نستعلیق حاوی شعری که بسمل شاعر در مدح پادشاه نوشته بود و همچنین وقف نامه‌ای که درآمد 3 دانگ از مزارع کبود را به عزاداری سالار شهیدان حسین(ع) اختصاص می دهد نیز در کنار آن وجود دارد. این کتیبه مربوط به سال 1237 هجری است. شاه قاجار در اطراف طاق بستان عمارتی به نام عمارت مسعودیه بنا کرد که در سال 1342 جهت حفظ آثار باستانی تخریب شد. وجود چشمه های جوشان پر آب در حوالی طاق بستان، این محوطه‌ باستانی را به گردشگاهی خرم و زیبا  تبدیل کرده که علاوه تامین آب کشاورزی منطقه، روستاهای مجاور را نیز مشروب می‌سازد.

ارزش های خاص طاق بستان

سنگ‌نگاره شکارگاه سلطنتی طاق بستان اولین تابلوی سنگی با رعایت قاعده و اصول نقاشی در جهان محسوب می شود. برخی این محل را معبدی برای الهه آناهیتا؛ ایزد بانوی آب های روان، زیبایی، فراوانی و برکت دانسته اند.

پیشنهاد برای دیدن طاق بستان

در هنگام بازدید علاوه بر سیر تاریخی در طرح ها و نقوش هزاران ساله طاق بستان می‌توانید از مواهب طبیعی و لطفات هوا نیز بهره ببرید. در حوالی طاق بستان امکانات رفاهی مناسبی وجود دارد و مشکلی برای پارک خودرو، استفاده از رستوران و... نخواهید داشت.