کاشی هفت‌رنگ اصفهان هنر مصفایی که نایاب شد

کاشی‌ هفت‌رنگ اصفهان سده‌هاست که نظاره‌گران خویش را شیفته و مدهوش می‌کند؛ همان کاشی‌ دلکشی که محمدعلی اسلامی ندوشن نامور در سیمای نگارین و چین‌وشکن‌هایش، در رنگ‌های جاندار و در شاعرانگی‌هایش‌ چنان اشارت‌ها و ماجراهای مستوری دید که گفت: چکیده‌ی تاریخ ایران را باید در آن‌ جست!

این روزها کاشی هفت‌رنگ اصفهان زبان‌زد برخی محافل ملی و جهانی شده است. دلیلش را همه می‌دانند؛ ثبت اخیرش در عرصه بین‌الملل. اما ما نیز برای آشنایی بیش‌تر با این کاشی‌های افسونگر هفت رنگ و درنگ درباره جهانی شدنش، پای صحبت‌های محمدحسن مقضی؛ پیشکسوت کاشی‌کاری و مجدالدین تاج؛ رئیس اتحادیه‌ی صنایع دستی اصفهان نشستیم.

کاشی هفت رنگ؛ نشانی مستند و پرمنفعت برای هنرمندان نصف جهان

مجدالدین تاج، رئیس اتحادیه‌ی صنایع دستی شهرستان اصفهان ثبت جغرافیایی رشته‌های مختلف صنایع دستی از این‌رو که بستر تبلیغات و برندسازی فراهم می‌کند، حائز اهمیت بسیار است. همچنین پیامدها و منافع اقتصادی در چنین رویدادهایی مهم و اساسی به حساب می‌آید که در شاخه‌هایی چون بازاریابی یا مارکتینگ می‌توان در آن تامل کرد.

کاشی هفت‌رنگ و اصولا چنین هنرهایی برای ثبت در عرصه‌ی جهانی به سیر مراحل قانونی و مشخصی نیاز دارند. ابتدا از سوی یک «NGO» یا نهاد مردم‌نهاد و غیردولتی تقاضای ثبت انجام می‌شود. در خصوص کاشی هفت‌رنگ نیز اتحادیه‌ی صنایع دستی استان اصفهان برای ثبت جهانی‌اش درخواست داد. پس از ارائه‌ی درخواست به تایید معاونت صنایع دستی میراث فرهنگی نیاز بود که آن هم انجام شد. در مرحله‌ی بعد نیز با توجه به این‌که باید مبلغی نیز واریز شود، از سوی اتاق بازرگانی اصفهان معادل هزار فرانک سوئیس پرداخت شد.

متاسفانه امروز، برخی کشورها هنرهای خاص و بومی ما را به نام خودشان ثبت می‌کنند. این آسیبی است که ما در حال حاضر با آن روبه‌رو هستیم. نمونه‌ی آن نیز چوگان است که چندین کشور نسبت به آن ادعاهایی داشتند. یا همواره شاهدیم که هنرهای مختلف ایرانی را مردم ترکیه به اسم خودشان یا سایر کشورها به جهان‌گردان عرضه می‌کنند. ثبت جهانی کاشی هفت‌رنگ اصفهان، می‌تواند این هنر را از چنین آسیب‌هایی دور نگه دارد و دست‌کم جهانیان بدانند که این صنعت دست خاستگاهش به کدام سرزمین برمی‌گردد.

پس از ثبت جهانی یک صنعت باید تلاش کرد و امیدوار بود تا هنرمندان آن شاخه از منافعش بهره‌مند شوند. ثبت جهانی این هنر و هر صنایع دستی دیگری نشانی مهم برای آن محسوب می‌شود. وقتی هنرمند نشان را از منظر قانونی و جهانی در اختیار داده باشد و پشت محصول خود بزند، قطعا برای او منافعی در پی خواهد داشت. این هنر کاشی هفت‌رنگ وقتی صادر شود، بر اساس همین برچسب جهانی همگان پی می‌برند که برآمده از کشور ایران، شهر اصفهان و یکی از هنرمندان این دیار است.

از 600 هزار صنعت دستی که در یونسکو شناخته شده است، حدود 200 مورد آن به اصفهان برمی‌گردد و ریشه در این شهر دارد. این روند باید ادامه یابد و همه برای ثبت جهانی دیگر رشته‌های هنری نیز تلاش کنیم. تا کنون 20 رشته‌ی صنایع دستی اصفهان ثبت جغرافیایی شده است و سه مورد آن یعنی مینا و قلم‌کاری و کاشی هفت‌رنگ در عرصه‌ی جهانی به ثبت رسیده‌اند.

آنان که خاک را به هنر کیمیا کنند

محمدحسن مقضی، پیشکسوت کاشی‌کاری اصفهان نیز به رویداد ثبت جهانی کاشی هفت‌رنگ اصفهان از زاویه‌ای دیگر نگاه کرد که پس از انتشار خبرش مورد توجه رسانه‌ها قرار نگرفت. این هنرمند توضیح داد: بعید می‌دانم که منظور از ثبت جهانی کاشی هفت‌رنگ اصفهان، کاشی‌هایی باشد که ساخت و فروش آن‌ها امروز در اصفهان مرسوم است، زیرا کاشی‌های کنونی که در بازار هنر و فرهنگ شهرمان می‌بینیم، به‌هیچ‌وج ارزش ثبت‌شدن ندارند!

امروز، همه‌ی کاشی‌های ‌هفت‌رنگ اصفهان صنعتی هستند و نمی‌توان از جنبه‌ی هنری آن‌ها را با کاشی هفت‌رنگ سنتی مقایسه کرد. در حال حاضر، همه‌ی رنگ‌ها آماده و شیمیایی شده است. به‌غیراز این‌که رنگ‌های این نوع کاشی دیگر طبیعی نیست، روند ساخت کاشی نیز دگرگون شده است. دیگر مثل قدیم در کارگاه‌های کاشی‌سازی کاشی پخت نمی‌کنند. صنعتی‌کاران، کاشی هفت‌رنگ را از کارخانه‌ها خریداری و بعد روی زمینه‌ی سفیدشان رنگ‌آمیزی می‌کنند. ضمنا طرح‌ها نیز همگی با شابلون پیاده می‌شود و دیگر هنرمند طراح و باحوصله مثل قدیم نداریم.

خاندان موسوی‌زاده و ایلیا هر دو از کاشی‌پزان ماهری بودند که اتفاقا در کاشی هفت‌رنگ هم مهارت و اعتبار داشتند. پدران این دو خانواده در پخت کاشی هفت‌رنگ مصداق همان مصرع «خاک را به هنر کیمیا کنند» به شمار می‌رفتند. هنوز هم در این خاندان‌ها کاشی هفت‌رنگ با همان هنر ناب و صفای قدیمی ساخته می‌شود، اما متاسفانه خریدار چندانی ندارد. همه دنبال ارزانی هستند. آن هنر ظریفی که به سبک کاشی هفت‌رنگ سنتی ساخته شود، ارزش مادی‌اش هم بالا می‌رود. اما کمتر کسی حاضر است که بابتش پول بدهد.

کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه‌فروش؟!

کاشی‌سازان هفت‌رنگ قدیم خودشان کاشی را از خاک می‌ساختند. خاکش هم همین خاک اصفهان بود. خاک را گل می‌کردند، با پا ورزش می‌دادند و با قالب‌های دستی کاشی‌ را می‌ساختند. ضخامت کاشی نیز بین یک سانت و نیم تا 2 سانت و ابعادش نیز 20 در 20 بود.

کاشی‌سازان قدیم با بهره‌مندی از مواد به‌دست‌آمده از معادن اطراف اصفهان به رنگ‌آمیزی کاشی اقدام می‌کردند. شما اگر به کاشی‌های هفت‌رنگ قدیم در ابنیه تاریخی نظر کنید، به‌هیچ‌وجه برق نمی‌زنند. با وجود این، مخاطب را به خود جذب می‌کنند. زیر گنبد مسجد شاه یا مدرسه چهارباغ را تصور کنید یا رنگ لاجوردی سردر شیخ لطف‌الله را به خاطر آورید، واقعا چشم‌نواز و خیره‌کننده‌اند. آرامش خاصی در آن‌ها نهفته است. آدم دوست دارد روزها بایستد و فقط نگاهشان کند.

شاخص‌ترین کاشی‌های هفت‌رنگ از دوران صفویه در اصفهان، ظهور کرد. آن‌همه جاذبه در آثار معماری صفوی، متاثر از روش ساخت کاشی‌ها بود که دیگر امروز منسوخ شده است. کاشی‌های هفت‌رنگ کنونی آن‌قدر شفقی و براق شده‌اند که نمی‌توان به آن‌ها خیره شد! توی ذوق می‌زند! همچنین بعد از مدتی به‌خاطر آفتاب‌خوردگی رنگش را از دست می‌دهد و عمرش هم زیاد نیست. این ارزش ثبت جهانی ندارد.

کاشی‌کاری‌های امروز همگی ارزان‌قیمت هستند. اگر هنر کاشی قدیم را می‌خواهیم باید هزینه‌اش را هم بدهیم. در گنبد مسجد امام نیز به دنبال ارزانی رفتند که آن بلاها سرش آمد. کاشی‌های هفت‌رنگ امروز با گذشته مقایسه‌شدنی نیست. هنری نیست که بخواهیم ساعت‌ها به آن خیره شویم. درباره‌ی وضعیت فعلی کاشی‌ هفت‌رنگ سنتی باید خیالتان را راحت کنم و بگویم «کو کوزه‌گر و کوزه‌خر و کوزه‌فروش؟!»

کاشی هفت‌رنگ اصفهان - هنر مصفایی که نایاب شد کاشی هفت‌رنگ اصفهان - هنر مصفایی که نایاب شد 2024-05-10 12:00:50+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 کاشی‌ هفت‌رنگ اصفهان سده‌هاست که نظاره‌گران خویش را شیفته و مدهوش می‌کند. کاشی هفت رنگ, کاشیکاری هفت رنگ, امین حسنی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10209 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com