آسیب شناسی در بناهای تاریخی

بناهای تاریخی یکی از میراث مهم در هر کشور است که جایگاه خاص و ویژه‌ای دارد. ایران نیز یکی از پیشگامان ساخت بناهای تاریخی است و این قدمت باعث زوال بناهای تاریخی شده است. معماران و مرمت‌گران در هر دوره از تاریخ اقدام به ساخت مجدد و برطرف کردن آسیب‌های موجود در بناهای تاریخی کردند. زیرا که نگهداری و حفاظت رسالت اصلی در بناهای تاریخی است. برای آشنایی با آسیب‌شناسی در بناهای تاریخی با یلدامدتور همراه باشید.

آسیب چیست؟

منظور از آسیب ایجاد هر نوع عارضه در بنا به هر دلیلی است که باید رفع شود. عوامل آسیب رساننده به بنا را می‌توان در دو عامل کلی طبیعی و انسانی دسته‌بندی کرد. از دیدگاه معماری، هر اقلیمی به دلیل شرایط جوی و آب و هوایی خود یک سری محدودیت برای بنا ایجاد می‌کند. که در نظر نگرفتن دقیق محدودیت‌ها باعث صدمه رساندن به بنا می‌شود. یکی از مشکلات آسیب‌رسان برای بناهای تاریخی زلزله‌خیز بودن ایران است که هر از چندگاهی سکوت و سکون سازه‌ای بناهای تاریخی را بر هم می‌زند. زلزله پدیده‌ای پیش‌بینی نشده است. بنابراین باید هنگام ساخت یک بنا استحکام آن را در برابر زلزله محاسبه کرد تا اطمینان خاطری از پایداری بنا به دست آورد. در بناهای تاریخی این استحکام به خصوص در گرمابه‌ها پیش‌بینی شده است زیرا که در دل خاک ساخته شدن تا حد قابل توجهی مشکلات ناشی از زلزله را مهار می‌کند و این جزو محاسن بناهای تاریخی به شمار می‌رود ولی با زوال و فرسودگی این عوامل می‌تواند باعث تخریب و آسیب شود.

تخریب بناهای تاریخی

به طور کلی عوامل مختلف از کنش‌ها و آسیب‌ها در تغییر شکل و عدم تعادل در بناهای تاریخی موثر هستند و نحوه‌ی تعمیر آن بستگی به عوامل مخل دارد. پس ابتدا باید عواملی را که موجب صدمه دیدن به بنا و در نتیجه ویرانی آن می‌شود بررسی و سپس به تعمیر و حفاظت اقدام نماییم. انواع این تخریب‌ها به دو دسته‌ی زیر تقسیم می‌شوند.

عوامل درونی: عدم شناخت زمین و ضعف ارتباط آن با مصالح به کار رفته در پی از عمده عوامل تخریب یا آسیب‌دیدگی بنا می‌باشد. همچنین استفاده از مواد و مصالح مناسب، در پی‌ریزی و شفته‌ریزی باعث می‌شود تا فشاری که از طریق مصالح به آن وارد می‌شود را به نحو مطلوب به زمین منتقل کند. فشار بیش از حد باعث عدم تعادل بین سازه و لایه‌های زمین می‌گردد و باعث تغییر حالت قائم در دیوارها و به دنبال آن شکستن و خرد شدن مصالح در آن قسمت‌ها از بنا می‌شود. برای ایستایی یک بنا می‌باید نیروهای موجود در بنا به صورت متعادل باشند تا بتوانند باعث ایستایی گردند.

عوامل بیرونی: بعضا به ضعف اجرایی بنا مربوط نبوده و برخی از آن‌ها آنی هستند.زلزله، سیل، صاعقه، طوفان، رانش کوه و... که انسان جهت جلوگیری از آن‌ها نمی‌تواند کاری انجام دهد. آسیب وارد آمده از هر یک از عوامل فوق آن‌چنان است که کمتر ساختمانی سالم می‌ماند.

در ساختمان آسیب دیده که قرار است به حالت تعادل برگردانده شود، مطالعه‌ی خصوصیات آسیب حاصل در بنا و چگونگی پیشرفت عارضه‌ها و ارتباط هر یک با عدم تعادل ضرورت کامل دارد. از این رو از طریق معاینه‌ی نوع عارضه، نوع عدم تعادل مشخص می‌شود و بر پایه‌ی آن عامل و یا عوامل مخل در آن معین ‌می‌شود و بعد از آن تدبیرهای لازم برای استحکام بخشی در ساختمان به کار گرفته می‌شود. در بررسی رابطه‌ی بین عارضه و عدم تعادل، روش استقرایی مختلفی به کار گرفته می‌شود. در این روش بعد از آن که عدم تعادل مشخص شد و ویژگی های آسیب معین شد، حل مساله به شکل معکوس آن خواهد بود. به این صورت که از طریقی ویژگی‌های عدم تعادل را مشخص می‌کنیم و بعد از آن عوامل مخل معلوم می‌شود و سپس درمان را آغاز می‌کنیم. دامنه‌ی بررسی یا شناخت عوامل مخل به مطالعه‌ی نوع درمان کشیده می‌شود. برای عوامل تشخیص داده شده یک درمان وجود ندارد، بلکه راه‌حل‌های متفاوتی یافت می‌شود. 

مراحل مطالعات آسیب شناسی

آسیب‌شناسی بر پایه‌ی مشاهدات عینی و مطالعات میدانی در بناهای تاریخی انجام می‌شود. بررسی رفتار مناسب از آسیب‌ مهم‌ترین قدم در جهت شناخت بنا است. طبقه‌بندی یافته‌ها از مطالعات میدانی از تجریبات بنای آسیب دیده از خصوصیات فرآیند آسیب شناسی است و در نتیجه‌گیری درست و صحیح تاثیر به سزایی دارد. مشاهده و مطالعات میدانی از بنا به منظور تعیین و تفکیک آسیب در بنا انجام می‌شود. مراحل آسیب‌شناسی به مراحل زیر تقسیسم می‌شود.

شناخت مصالح به کار رفته در بنای آسیب دیده 

شناخت مصالح به کار رفته در بناهای تاریخی از این جهت اهمیت دارد که از لحاظ رفتار، سازه‌ها بررسی شود. 

تفکیک و تعیین آسیب در بنا

در بررسی یک بنای قدیمی که فعالیت خود را از دست داده است آسیب‌های مختلفی به چشم می‌خورد. به همین جهت تعیین نوع آسیب در بناهای تاریخی بسیار حایز اهمیت است. از این رو این نوع آسیب به دو دسته‌ی فرسایشی و ساختاری تقسیم می‌شوند. 

فرسایشی به آسیب‌هایی گفته می‌شود که شکل ظاهری بنا را دچار تخریب قرار می‌دهند. تخریب و عارضه‌های ایجاد شده در بناها تاریخی در مدت کم و در درازمدت آسیب قابل توجهی را ایجاد می‌کنند. 

ساختاری به آسیب‌هایی گفته می‌شود که در بخش سازه‌ای، شالوده‌ی بنا را دچار تخریب ‌می‌کنند. رفع عارضه بسیار حساس و زمان‌بر است. از این جهت از مهم‌ترین آسیب سازه‌ای در بناهای تاریخی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

ترک / رانش / کمانش / خمش / نشست / تخریب / انبساط / نشست / خیز سقف

مستندسازی

مستندسازی آسیب‌شناسی در بناهای تاریخی می‌تواند به همراه اطلاعات بنا به عنوان شناسنامه‌ی آن ارایه داد تا در تشخیص اصالت بنا و ایجاد طرح مناسب کمک کند که این اطلاعات می‌تواند شامل مساحت بنا، تعداد طبقات، تعداد ورودی، کاربری فعلی و قبلی بنا، قدمت بنا، پلان و نقشه‌ی بنا، الگوهای تزیینی در کل بنا، الحاقات در بنا و... است.

تعیین بیشترین آسیب وارده به بنا

عوامل آسیب‌رسان و عامل فرسودگی که باعث تخریب بنا شده است، نقطه‌ی حساس و ضعف بنا به حساب ‌می‌آید، پس تعیین و تلاش برای رفع آن بسیار حایز اهمیت است. 

طبقه بندی آسیب‌

طبقه‌بندی و تفکیک عوامل مخرب در بناهای تاریخی می‌تواند برای ارایه‌ی راه حل مناسب بسیار مهم باشند. از این نظر که قرارگیری عوامل مخرب و طبقه‌بندی آن می‌تواند به الویت‌بندی درمان کمک بسیار بکند.

نقاط حساس در بنا

نقاط حساس در بنا ﻧﻘﺎﻃﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ تاثیر ﻋﻮاﻣﻞ آﺳﯿﺐ‌رﺳﺎن دﭼﺎر ﻋﺪم ﺗﻌﺎدل و در ﻧﺘﯿﺠﻪ آﺳﯿﺐ شده است. در ﻧﻘﺎط ﺣﺴﺎس ﺑﻨﺎ ﻋﻮاﻣﻠﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ آن‌ها را آسیب‌رسان ﻣﯽ‌شناسد. این نقاط حساس می‌تواند آن نقطه از بنا باشد که بسیار آسیب دیده‌اند و در شرایط بسیار حساس قرار دارند پس رفع خطر از آن‌ها بسیار ضروری و مهم است از این جهت که به نقطه‌ی نابودی نرسند. 

رفع آسیب

ﭘﺲ از ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ آسیب و عوامل مخل در تخریب و فرسودگی بنا باید اقدام به رفع آن برای جلوگیری هر چه بیشتر آسیب کرد. اما نکته‌ی مهم و قابل توجه که رفع آسیب به تنهایی و بدون در نظر گرفتن طرح مرمت نمی‌تواند جامع و کامل باشد به بیان دیگر زمانی که تمام بررسی‌های فنی و نتایج از تحلیل آسیب‌شناسی مشخص شد باید پیشنهادات جهت رفع آسیب انجام شود، طرح جامع مرمت تعیین و اجرا شود. طرح‌های مرمت بناهای تاریخی پس از تایید میراث و عوامل وابسته به سه دسته مختلف می‌توانند اجرا شوند.

ﮐﻮﺗﺎه مدت: به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که رفع خطر آسیب‌ در بناها هزینه‌ی کمتر، زمان کمتر و اجرای کوتاه مدت را می‌طلبد.

ﻣﯿﺎن مدت: به مجموعه اقداماتی برای رفع خطر در بناهای تاریخی گفته می‌شود که اجرای تاسیسات زیربنایی جدید در طرح پیشنهادی احیا و مرمت احتیاج است و زمان بیشتری را در رفع آسیب وارده به بنا لازم دارد.

بلند ﻣﺪت: رفع آسیب در بنا که احتیاج به زمان زیادی در اجرای طرح دارد و از دقت و حساسیت بیشتری برخوردار هست و از حفاظت بلند مدت از بنای تاریخی برخوردار است.

کلام آخر

آسیب شناسی و شناخت آسیب یکی از مهم‌ترین عوامل در جلوگیری از تخریب و زوال بناهای تاریخی است. طرح مرمت خوب و شناسایی درست و دقیق آسیب در مرمت بنا در سرپایی آن بسیار تاثر گذار است. رسالت مرمت نگه داری و حفاظت از بناهای تاریخی است، پس آسیب شناسی یکی از این اهداف در راستای این رسالت است. برای آشنایی بیشتر با مرمت نگری با یلدامدتور همراه باشید.

آسیب شناسی در بناهای تاریخی آسیب شناسی در بناهای تاریخی 2020-05-11 14:21:52+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 آسیب شناسی و شناخت آسیب یکی از مهم‌ترین عوامل در جلوگیری از تخریب و زوال بناهای تاریخی است. طرح مرمت خوب و شناسایی درست و دقیق آسیب در مرمت بنا در سرپایی آن بسیار تاثر گذار است. آسیب شناسی بنای تاریخی, آسیب شناسی بناهای تاریخی, آسیب شناسی در بناهای تاریخی, مرمت بناهای تاریخی, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com