نقش کاربندی در گوشه سازی یکی از زیباترین سازه‌های تزیینی

کاربندی یکی از عناصر تزیینی در معماری ایرانی است که نقش سازه‌ای را نیز به عهده دارد و همیشه انتقال سطح مربع به دایره یکی از مسایل مهم در معماری بوده است. کاربندی یکی از نبوغ معماران ایران در بحث ریاضیات و هندسه است. کاربندی و رسمی بندی، از عناصر تاقی معماری ایران می‌باشند. این عناصر ابعاد مختلفی همچون هندسه، سازه و فضاسازی را مورد توجه قرار داده است. گوشه‌سازی در کاربندی در طول معماری ایران بسیار مورد توجه قرار گرفته است. برای آشنایی بیشتر با نقش و کارکرد کاربندی در گوشه‌سازی با یلدامدتور همراه باشید.

کاربندی به سبب قابلیت‌های فرمی و عملکردی بالای خود، کاربردهای گسترده‌ای در معماری ایرانی داشته است. گاهی در نقش پوشش بنا به کار رفته و گاهی در نقش گوشه‌سازی و چپیره در زیر گنبد قرار گرفته است. اما برخی موارد نیز به طور نیم‌کار اجرا شده و تاثیر خود را بر نمای بنا اعمال می‌کند. کاربندی را در سه نقش در گنبد می‌توان بررسی کرد:

• کاربندی در چپیره سازی
• کاربندی در نقش شکنج
• کاربندی در نقش گوشه سازی

کاربندی در چپیره سازی

یکی از کاربست‌های مهم کاربندی، استفاده آن در زیر گنبد و در نقش چپیره‌سازی می‌باشد. در چنین حالتی با توجه به نقش سازه‌ای کاربندی غالبا از قالب شاقولی استفاده شده و شمسه در بزرگرین حالت خود قرار می‌گیرد. چپیره سازی با کاربندی در ابنیه‌ی سنتی معماری ایرانی، در دو دسته‌ی کلی شکنج و گوشه‌ سازی قابل بررسی است. 

• شکنج: از اولین نمونه‌های گوشه‌سازی است. به معنی خراش است و بارهای وارد بر گنبد به این گوشه‌ها منتقل نمی‌شود. 
• گوشه سازی: گوشه‌بندی یا گوشه‌سازی یعنی تبدیل زمین چهارگوشه به هشت گوشه است.

کاربندی در شکنج

چپیره‌سازی در این حالت معمولا به گونه‌ای است که ابتدا با قرارگیری هشت تاق با نام تاق‌بندی در گوشه و دهانه‌ی میانی، زمینه‌ی مربع به 16 ضلعی یا بیش از آن انتقال می‌یابد. 

نقش کاربندی در گوشه سازی

انتقال زمینه‌ی مربع به هشتگ‌گوش یا تعداد اضلاع بیشتر از طریق کاربندی صورت می‌گیرد. به این صورت که چهار تاق روی چهار ضلع مربع گنبدخانه قرار می‌گیرد، اما چهار تاق در گوشه‌ها حذف شده و اجزای دیگری مانند پاباریک، شاپرک و سنبوسه‌ها به جای آن‌ها قرار می‌گیرند. در این نوع گوشه‌سازی به دلیل عدم استفاده از تاق بندی، چنره‌ی زیر گنبد حذف شده است. گوشه‌سازی از جهت اشکال ظاهری به دو دسته‌ی کاربندی یزدی و کاربندی ساده تقسیم تقسیم می‌شود. 

• کاربندی یزدی: در این نوع گوشه‌سازی اجزای کاربندی مستقیما مابین چهار تویزه قرار می‌گیرند. نمونه‌هایی از این شیوه در گوشه سازی گنبد بقعه‌ی شیخ شهاب الدین اهری، مقبره‌ی مسجد کبود تبریز و تاق‌های کلمبوی شبستان مسجد کبود به کار رفته است.
• کاربندی معمولی: کاربندی معمولی کارهایی را در بر می‌گیرد که طرح و خلق آن‌ها با بهره‌گیری از همه‌ی اجزای پاباریک، شاپرک و سنبوسه انجام شود. از مصادیق این شیوه، در مجموعه‌ی مسجد جامع تبریز و حمام فین کاشان می‌توان دید. 

تفاوت میان کاربندی و رسمی بندی

تفاوت اصلی میان کاربندی و رسمی بندی در باربر و غیر باربر بودن در بناهای تاریخی است. کاربندی به باریکه‌ی تاق‌هایی گفته می‌شود، که نقش اصلی سازه‌ای و باربر را دارد و رسمی بندی به تزیناتی که غیر باربر است گفته می‌شود. در میان پژوهش‌های انجام شده میان تعریف و تفاوت میان کاربندی و رسمی‌بندی در میان پژوهشگران این دو را یکی و بسیار نزدیک به هم و یا زیر مجموعه‌ی یکدیگر دانسته‌اند. 

کلام آخر

با توجه به آنچه گفته شد کاربندی در گوشه‌سازی نوع دیگری از شکنج است که از لحاظ اصول، اجرایی شبیه به طاق‌بندی دارد و می‌توان با استفاده از کاربندی انواع زمینه‌های مرسوم در معماری ایرانی را از چهارگوشه به دایره تبدیل کرد. در کلام آخر کاربندی، رسمی بندی و... تفاوت بسیار ناچیزی با هم دارند و در خیلی از کتب معماری یکی نامیده شده‌اند. اما با تحقیق و تامل در این باره می‌توان به تفاوت‌های آن‌ها دست یافت. برای آشنایی بیشتر در باب معمار نگری و مرمت نگری با یلدامدتور همراه باشید.

نقش کاربندی در گوشه سازی - یکی از زیباترین سازه‌های تزیینی نقش کاربندی در گوشه سازی - یکی از زیباترین سازه‌های تزیینی 2020-04-19 13:40:04+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 کاربندی به سبب قابلیت‌های فرمی و عملکردی بالای خود، کاربردهای گسترده‌ای در معماری ایرانی داشته است. گاهی در نقش پوشش بنا به کار رفته و گاهی در نقش گوشه‌سازی و چپیره در زیر گنبد قرار گرفته است. اما برخی موارد نیز به طور نیم‌کار اجرا شده و تاثیر خود را بر نمای بنا اعمال می‌کند. کاربندی, رسمی بندی, گوشه سازی, چپیره سازی, شکنج, کاربندی قالب شاقولی, کاربندی یزدی, کاربندی ساده, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com