نام های دیگر مکان

• کلیسای حضرت مریم
• کلیسای سارکیس

موقعیت جغرافیایی کلیسای سرکیس

کلیسای سرکیس مقدس کلیسای جامع ارامنه در تهران است که در خیابان کریم خان زند، نبش خیابان نجات اللهی واقع شده است. ارامنه مقیم تهران مراسم آیینی و مذهبی خود در این کلیسا به جا می آورند.

سیر تاریخی و فرهنگی

در 14 فروردین سال 1343 هجری خورشیدی (1964 میلادی) کلنگ احداث کلیسای سرکیس با حضور اسقف اعظم ارمنیان تهران و جمعی از روحانیون و جمعیت بزرگی از ارمنیان زده شد. کار ساخت کلیسا با هزینه شخصی فردی خیر از ارامنه تهران به نام مارگار سرکیسیان به یاد همسرش و طراحی مهندس اوژن آفتاندیلیان ساخته شد. اما پس از چندی با مشکلات فنی و مالی مواجه گردید ‏که پس از رفع مشکلات باردیگر ساخت آن از 1348 هجری خورشیدی (1969میلادی) آغاز شد و در 1349هجری خورشیدی (1970میلادی) خاتمه یافت. مقر خلیفه گری ارامنه تهران از کلیسای مریم مقدس به این مکان انتقال داده شد. نام کلیسا از سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی گرفته شده که در اوایل سده چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود و به علت مسیحی بودن تحت تعقیب قرار می گیرد. سرکیس مقدس به همراه پسرش ماردیروس در نهایت به خدمت ارتش شاپور دوم در می آیند که به اتهام تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور به دستور او در نیشابور به قتل می رسند. گر چه ساخت کلیسا در سال 1349 هجری خورشیدی پایان یافت لکن شروع به کار آن با تاخیر صورت گرفت. در 9 اردیبهشت سال 1352هجری خورشیدی (29 آوریل 1973میلادی) پس از پایان تجهیز کلیسا، آماده کردن صندلی ها به وسیله ‏خیران مختلف و نصب ناقوس های کلیسا، که در ونیز ساخته شده بود، طی مراسمی ‏مذهبی با حضور جاثلیق عالیجناب خورن اول بارویان، آرداک مانوکیان، اسقف اعظم ارمنیان ‏تهران، مقامات دولتی، خیران کلیسا و ارمنیان تهران، کلیسای سرکیس مقدس به صورت رسمی کار خود را ‏آغاز کرد. در این روز 42 خیر نیز تکمیل نواقص کلیسا را تقبل کردند.‏

در زمان جنگ تحمیلی موشکی در نزدیکی کلیسا اصابت کرد که سبب فرو ریختن تمام شیشه های دیوار غربی کلیسا شد که برای مرمت این بخش از کلیسا از سنگ مرمر استفاده کردند و دیواری با سه نورگیر کوچک بنا شد. چندی پس از شروع به کار کلیسا ترک هایی در سقف آن ‏پدید آمد و نفوذ آب باران به داخل ترک ها وضعیت را بدتر کرد. پس از بررسی مشخص شد که شاه تیرها قادر به تحمل وزن سقف و گنبد نیستند. در نتیجه، از شهریور 1360هجری خورشیدی (اوت ‏1981میلادی) به مدت نوزده ماه کلیسا به دست روبن در سرکیسیان مورد مرمت قرار گرفت و برای ‏تقویت شاه تیرها در زیر چهارطاقی گنبد چهار ستون نصب شد. کلیسا در فروردین 1362هجری خورشیدی (مارس ‏‏1983میلادی) کار خود را بار دیگر آغاز کرد.‏ در سال1391 هجری خورشیدی (2012 میلادی) نیز تعمیراتی در داخل و محوطه بیرونی کلیسا صورت گرفت و حوضچه ‏مخصوص غسل تعمید، واقع در گوشه شرقی دیوار شمالی بنا، بازسازی و با نقاشی تعمید ‏حضرت مسیح به دست یوحنای تعمید دهنده تزیین گردید.

معماری کلیسای سرکیس

کلیسای سرکیس مقدس با ابعاد 36/5 در 17/8 متر با پلان بازیلیکا تک ناوی (به کلیساهای مهم و بزرگی اطلاق می شود که شکل صلیب دارند) بزرگترین کلیسای تهران است. این کلیسا بر روی صفه ای کم ارتفاع بنا شده است. در قسمت شرقی بنا امانت خانه های دو طرف محراب و در قسمت غربی بنا ورودی اصلی و راهرو قرار دارند به همین سبب کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. پوشش دیوارهای خارجی بنا از سنگ مرمر سفید و دیوارهای داخلی و سقف از گچ است. در طراحی این کلیسا از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی شده است. اما مهندس آفتاندلیانس با تغیراتی در این دو نوع معماری گنبدی طراحی کرده که ظاهرا بدون داشتن نکیه گاه بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. در کلیساهای تک  ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوس های واقع در زیر سقف به دیوارهای ‏طولی دو طرف بنا منتقل می  شود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمی توانند ‏عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولا، بناهایی کوچک هستند. آفتاندیلیان، برگرفته از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد‏دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونه ای طراحی کرد که توانسته گنبد عظیمی بر روی آن قرار دهد. لازم به ذکر است که تالارهای گنبددار فاقد ستون زیر گنبد هستند و وزن گنبد و سقف به وسیله قوس های واقع در زیر سقف که بر روی چهار ستون عظیم تکیه دارند به دیوارهای طولی بنا منتقل می شود اما در ‏این کلیسا از ستون های حامل قوس ها خبری نیست و طراح بنا، برای انتقال وزن سقف و ‏گنبد بزرگ کلیسا، از هشت شاه تیر افقی استفاده کرده که بر روی هشت ستون کار گذاشته شده در داخل دیوارها، تکیه دارند و در واقع، ستون هایی را که در کلیساهای با سبک معماری تالار گنبددار ‏به وضوح دیده می شوند به داخل دیوارها منتقل کرده است.‏

کلیسای سرکیس مقدس با پلان بازیلیکا تک ناوی (به کلیساهای مهم و بزرگی اطلاق می شود که شکل صلیب دارند) بزرگترین کلیسای تهران است.

بلندای سقف کلیسا، برگرفته از کلیسای مریم مقدس شهر آنی (ترکیه)، بسیار مرتفع ساخته شده ‏و نداشتن ستون در زیر گنبد باعث شده تا فضایی بسیار وسیع در صحن کلیسا به وجود آید.‏ محراب کلیسا مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا ‏قرار دارد و به صورت نیم دایره است. محراب دارای سه نورگیر است و کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا است. امانت خانه های دو طرف محراب هر یک نورگیر کوچکی دارند و علاوه بر ورودی به داخل صحن کلیسا، ورودی مجزایی به محوطه خارج از بنا دارند. دیوارهای ‏بالای محراب و دو سمت آن پوشیده شده از نقاشی های دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، ‏اثر ادمان آیوازیان است. صحن کلیسا شامل سه بخش است که قسمت میانی 75 سانتی متر از هر ‏طرف پهن تر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد ‏‏شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه ‏دارد. ساق و گنبد آن تماما از نورگیرها تشکیل شده که موردی ‏منحصر به فرد در سبک معماری کلیساهای ایران است. در بالای دیوارهای خارجی قسمت میانی صحن، سنتوری (سه‌گوش بالای درگاه جلوخان را در معماری سنتوری می‌گویند) قرار دارد که به منظور هماهنگ ‏شدن با بالای دیوارهای صحن های شرقی و غربی دارای زاویه ای باز است و قاعدتا، ارتفاع کمی دارد. ‏در هریک از دیوارهای صحن میانی، سه نورگیر باریک ‏قرار گرفته که از بالا تا پایین دیوار امتداد دارند اما در دیوارهای صحن های شرقی و غربی از دو نورگیر، شبیه نورگیرهای صحن ‏میانی، استفاده شده است. شیشه های نورگیرها با نقاشی هایی با موضوعات ملی و مذهبی ‏ارمنیان تزیین شده است.‏

ورودی های کلیسا در ضلع غربی بنا قرار دارد و شامل یک ورودی اصلی و بزرگ تر در وسط و دو ورودی کوچک تر در دو طرف است که عقب تر از ورودی اصلی و در زیر ‏برج های ناقوس قرار دارند. قسمت بالای دیوار ضلع غربی، مانند دیوارهای خارجی ‏قسمت میانی صحن، سنتوری با ارتفاع کم دارد و بر خلاف دیوارهای دیگر قسمت های ‏کلیسا در آغاز با نمایی شیشه ای با نقش صلیب های بزرگ ساخته شده بود که البته، بعدها تغییر یافت.‏ ورودی اصلی کلیسا دارای سردری با سبک معماری کلیساهای قرن های چهارم و پنجم ‏میلادی ارمنستان است که به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز می شود و در بالای آن، ‏بالکنی قرار دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. این بالکن پس از خاتمه ساخت کلیسا با هزینه خانم آیدا ‏سرکیسیان در سال 1356 هجری خورشیدی (1977میلادی) بنا شده است.‏

مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده و با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهرا بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است.

کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن ‏و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آن ها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساق های هشت ضلعی ساخته شده است. معمار کلیسا مکان قرار گرفتن ناقوسخانه ها را از ناقوسخانه های کلیسای سرکیس مقدس شهر ایروان برگرفته و طراحی ‏کرده است. در بالای ورودی ها، در زیر برج های ناقوسخانه ها، نورگیرهایی شبیه به دیگر ‏نورگیرها قرار دارند که به داخل فضای برج ها باز می شوند.‏ در محوطه این کلیسا بنای یادمان نسل‌ کشی ارمنیان سال 1915 ارامنه و در کنار آن مقبره اسقف فقید آرداک مانوکیان خلیفه پیشین ارامنه تهران قرار دارد.

ارزش های خاص کلیسای سرکیس

کلیسای سرکیس مقدس با پلان بازیلیکا تک ناوی (به کلیساهای مهم و بزرگی اطلاق می شود که شکل صلیب دارند) بزرگترین کلیسای تهران است. مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده و با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهرا بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. در کلیسای سرکیس 8 ستون که وزن سقف گنبدی را تحمل می کنند در داخل دیوارها کار گذاشته شده اند به همین دلیل صحن کلیسا بسیار وسیع است. ساق و گنبد آن تماما از نورگیرها تشکیل شده که موردی ‏منحصر به فرد در سبک معماری کلیساهای ایران است. دیوارهای ‏بالای محراب و دو سمت آن پوشیده شده از نقاشی های دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس است.

پیشنهاد برای دیدن کلیسای سرکیس

کلیسای سرکیس مقر خلیفه گری ارامنه تهران و مکانی مقدس برای ارامنه است و به دلیل معماری منحصر به فردش مکانی جذاب و دیدنی برای گردشگران است.