قنات بلده سازه‌ای شگفت انگیز در استان خراسان جنوبی!

افزودن دیدگاه

13 دقیقه

مناسب برای

مدت زمان بازدید
2 تا 3

بهترین فصل

استان خراسان جنوبی- فردوس- 22 کیلومتری شمال شرق شهر فردوس

بازدید دارد

نام‌های دیگر مکان

میاه بلده طیبه تون
قنات بلده فردوس

موقعیت جغرافیایی قنات بلده

قنات بلده در استان خراسان جنوبی، شهرستان فردوس (تون)، 22 کیلومتری شمال شرق شهر فردوس قرار دارد. این قنات ساخته شده با تکنولوژی متفاوت در فاصله‌ی حدودا 195 کیلومتری شمال غربی شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی واقع شده است. شهر فردوس تا سال 1308 خورشیدی، تون نامیده می‌شده است.

سیر تاریخی و فرهنگی قنات بلده

شهر تاریخی تون همانند بسیاری از شهرهایی که در فلات مرکزی ایران قرار گرفته‌اند در حفر قنات و قنات‌داری و تکنولوژی استحصال آب حرفی برای گفتن نه تنها در ایران بلکه در تمام جهان دارد. در گذشته قنات‌های متعددی در این شهر وجود داشت که بعضی از آن‌ها در درون شهر و برخی هم در اطراف شهر جریان داشتند. قنات بلده یکی از این قنات هاست که اوج هنر و نبوغ مقنی‌های ماهر ایرانی را به رخ جهانیان می‌کشد.

از تاریخ دقیق احداث این قنات اطلاعاتی در دست نیست. اما بر اساس آن‌چه در مستندات تاریخی آمده احداث قنات بلده مربوط به قبل از اسلام و دوره‌ی ساسانیان بوده که در دل کوه‌های شرقی منطقه‌ی فردوس حفاری شده است. اما از سفال‌های اطراف قنات این چنین برمی‌آید که این قنات 500 سال پس از قنات قصبه گناباد احداث شد.

نظام تقسیم آب این قنات در دوره‌ی صفویان و توسط شیخ بهایی بسیار ظریف و دقیق انجام گرفته است. گویا در دوره‌ی صفویه میرتونی؛ یکی از دانشمندان فردوس از شاه عباس خواسته بود تا آب بلده را بین چهار طبقه (سادات، علما، فقرا و صلحا) تقسم کند. شاه عباس این امر را به شیخ بهایی واگذار می‌کند و شیخ بهایی آب بلده را به 2 نهر مساوی تقسیم کرد به طوری که در هر 8 روز 1 بار باغ‌های مورد نظر از این آب سیراب شوند.

در گذشته مالکان آب قنات بلده به دلیل این‌که امنیت وجود نداشت قبل از مرگ خود آب را وقف می‌کردند و در حال حاضر از 7200 فنجان (پنگان یا فنجان بر واحد زمان یکی از شیوه‌هایی که از طریق آن سهم افراد از آب را مشخص می‌کردند) آب بلده حدود 4400 فنجان آن وقفی است.

آب این قنات امروز نیز فعال است و علاوه بر این‌که بخش عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را سیراب می‌کند، پس از پیمودن 45 کیلومتر، بیش از 2382 هکتار از زمین‌های کشاورزی فردوس را نیز آبیاری می‌کند.

این قنات تاریخی در سال 1394 خورشیدی با شماره‌ی 30161 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. هم‌چنین قنات بلده در چهلمین جلسه‌ی میراث جهانی یونسکو که در شهر استانبول ترکیه برگزار شد در تاریخ 25 تیر ماه سال 1395 خورشیدی ( 15ژوئیه 2016 میلادی) به‌همراه 10 قنات ایرانی دیگر به ثبت جهانی رسید. این 11 قنات به‌عنوان بیستمین اثر ثبت شده جهانی از ایران هستند. این پرونده یکی از قوی‌ترین پرونده‌های نشست چهلمین اجلاس یونسکو بود که با حداکثر آرا نیز توانست در فهرست میراث جهانی به یادگار بماند.

قنات ایرانی بر اساس دو معیار از شش معیار فرهنگی کمیته‌ی میراث جهانی شامل گواهی بی‌همتا، یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفت.

هر 11 قناتی که به ثبت جهانی رسیدند در نوع خود منحصربه‌فرد هستند که اسامی آن‌ها به صورت زیر است:

بلده فردوس دراستان خراسان جنوبی
مون اردستان در استان اصفهان
وزوان و مزدآباد در استان اصفهان
قصبه گناباد در استان خراسان رضوی
آسیاب آبی میرزانصرالله مهریز در استان یزد
زارچ حسن آباد در استان یزد
جوپار در استان کرمان
اکبرآباد و قاسم آباد بروات بم در استان کرمان
ابراهیم آباد اراک در استان مرکزی

این قنات به عنوان یکی از چهار سازه‌ی تاریخی آبی ایران در اجلاس سالانه‌ی آبیاری و زهکشی و سومین اجلاس جهانی آبیاری که 10 تا 16 شهریور 1398 خورشیدی در کشور اندونزی برگزار شد، برای ثبت در بخش سازه‌های آبی تاریخی کمیسیون بین‌المللی آبیاری و زهکشی انتخاب شد.

معماری قنات بلده

طبق اسناد تاریخی قدیمی قنات بلده دارای 72 رشته و چهار چشمه بوده که در حال حاضر مجموعه‌ی قنات بلده، تنها شامل 16 رشته (از این 16 رشته، 12 رشته اصلی و 4 رشته فرعی هستن) قنات و دو دهنه چشمه است که آب به دست آمده از هر یک از این سازه‌های آبی به شاه‌جویی می‌ریزد و نهایتا حجم آبی قابل توجه را، برای کشاورزی در دشت فردوس (تون) فراهم می‌کند. شاه‌جوی ذکر شده طول تقریبی 35 کیلومتر را در این دشت طی می‌کند تا زمین‌ها را سیراب کند. یکی از شاهکارهای این قنات این است که برای کاهش میزان جذب و هدر رفت آب، پس از جاری‌شدن آب در سطح زمین، در طول مسیر شاه‌جو مرتبا مقداری خاک رس به آب اضافه می‌کنند و آب را گِل‌آلود و تیره می‌کنند. فردی که وظیفه‌ی گل‌آلود کردن آب را انجام می‌داد، تیره‌گر نام دارد.

مکانسیم قنات بلده به این صورت است که آب‌های سطحی را از دره‌ها جمع آوری می‌کند و این آب‌ها در شبکه‌ی پیچیده در نهایت به یکدیگر می‌پیوندند و منطقه‌ی فردوس، زمین‌های کشاورزی و باغ‌های طول مسیر را سیراب می‌کند. آب قنات بلده متعلق به مردم شهر فردوس، شهر اسلامیه و روستاهای باغستان علیا و سفلی است. در قنات بلده شاهکاری از احداث قنات دیده می‌شود و همه‌چیز تعریف شده است و برای همه‌ی مسائل راهکاری اندیشیده شده است.

از آن‌جایی که حجم آب قنات زیاد بوده، آب آن را به دو جو تقسیم می‌کردند تا افراد بیش‌تری بتوانند از آن بهره ببرند. برای هر جو افرادی که معروف به کیّال و جوی‌بان بودند به صورت تمام وقت و با دریافت دستمزد و مخارج خورد و خوراک در این جوها مشغول فعالیت و نظارت بودند.

قنات بلده همانند بسیاری از قنات‌های مناطق کویری دارای آب‌انبار و پایاب است. بناهای ساخته شده روی مخزن یا حوض آب در مناطق گرم‌وخشک دارای طاق‌گنبدی یا قوسی شکل هستند و معمولا، چند در که به راه‌پله‌ای می‌رسند نیز برای رسیدن به این مخزن‌ها تعبیه می‌شوند. در نزدیکی پایاب و آب‌انبار قنات بلده، بناهایی به نام مردخانه یا نشین‌بند وجود دارند که محلی برای استراحت و نشستن بودند و فقط مردان به آن رفت‌وآمد می‌کردند. برای پنجره‌های مردخانه قنات بلده از کول چاه استفاده شده است. کول به سازه‌ای تخم‌مرغی یا لوزی شکل گفته می‌شود که از مخلوط سیمان و آب درست شده و برای جلوگیری از ریزش چاه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

پیشنهاد برای دیدن قنات بلده

شهر تاریخی تون، آبگرم فردوس، مجموعه‌ی تاریخی کوشک، مدرسه علیا و... از جاذبه‌های گردشگری نزدیک قنات بلده‌ی فردوس است که پیشنهاد می‌کنیم در کنار بازدید از این قنات تاریخی ارزشمند که ثبت جهانی نیز شده از این جاذبه‌ها نیز دیدن نمایید.

فصل بهار بهترین فصل سال برای سفر به این منطقه و تجربه‌ی یک سفر متفاوت و لذت بخش در این خطه از ایران عزیز است.

تاریخ ثبت ملی: 1394

شماره ثبت ملی: 30161

تاریخ ثبت جهانی: 1395/04/25

آدرس قنات بلده: استان خراسان جنوبی- فردوس- 22 کیلومتری شمال شرق شهر فردوس

کلمات کلیدی: قنات بلده، میاه بلده طیبه تون، قنات بلده فردوس،

مکان‌های نزدیک

نمایش و مسیریابی در نقشه گوگل

مکان

کارگاه صنایع دستی

غذا و خوردنی

محتوای فعلی

خدمات شهری

شما اینجا هستید

محل اقامت در خدمات سلامت و زیبایی

محل مرکز سلامت و زیبایی در خدمات سلامت و زیبایی

مرکز سلامت و زیبایی

آبگوشت قورمه سبزی

جایی که عاشقان آبگوشت و قورمه سبزی به صلح می رسند!

8929

فرهنگ غذایی ایران در ماه رمضان (قسمت 2)

فرهنگ غذایی خراسان، یزد، سمنان، کرمان و سیستان و بلوچستان

2671

دیدگاه‌ها

هنوز دیدگاهی برای این محتوا درج نشده است. با درج دیدگاه خود، اولین نفر باشید!

افزودن دیدگاه

English

بخش‌های مهم

راهنما و قوانین درباره ما شبکه‌های اجتماعی ما تماس با ما

یلدامدتور

یلدامدتور در حال حاضر تنها وب‌سایت داخلی است که تصمیم دارد به آرشیو خدمات سلامت و زیبایی ایران با رویکرد گردشگری تبدیل شود. کاربران می‌توانند با استفاده از یلدامدتور خدمات سلامت و زیبایی مورد نظر خود را جستجو کرده و آن‌ها را با هم مقایسه کنند. سپس با تماس مستقیم با مرکز ارایه‌دهنده خدمات سلامت و زیبایی، مشاوره‌های لازم جهت گرفتن خدمات را دریافت کنند. در کنار آن می‌توانند ببینند که در هر شهر، علاوه بر دریافت خدمات سلامت و زیبایی، از چه پتانسیل‌های گردشگری نیز بهره‌مند می‌شوند.

تمام حقوق مادی و معنوی این وب سایت برای یلدامدتور محفوظ است.

هر گونه استفاده از محتوای یلدامدتور بدون کسب اجازه از آن قابل پیگرد قانونی خواهد بود.