محمد قاسم اخویان درگذشت وی تنها استاد آجرتراشی کشور بود

رضا سلیمان نوری با اشاره به برگزاری آیین تشییع محمد قاسم اخویان؛ پیشکسوت هنر تیشه داری و آجرتراشی معاصر در نیشابور گفت: پیکر مرحوم اخویان در آرامگاه مشاهیر نیشابور و در کنار بزرگانی چون استاد پرویز مشکاتیان و پهلوان یعقوبعلی شورورزی برای همیشه در خاک آرام گرفت.

این پژوهشگر درباره‌ی این هنرمند یادآور شد: مرحوم اخویان تنها استادکار آجرتراش ایران بود که آجر را وسیله‌‎ای مناسب برای زنده نگه‌داشتن نقش‎های تاریخی می‎دانست. او پس از پژوهش‌های باستان شناسی در نیشابور برای نخستین بار طرح استفاده از طرح‌های آثار مکشوفه از نیشابور قدیم را روی آجر مطرح و اجرا کرد. تکنیک ویژه‌ی او فی‌البداهه کار کردن در هنرهای سنتی بدون پیش‌فرضی در ذهن و بعد از یک تمرکز خاص بود تا آنچه در خیال دارد را به ظهور برساند.

او افزود:‌ سید محمد میرقاسم اخویان سال 1305 در کوچه‌ی تکیه‌ی ابوالفضل پشت مسجد جامع نیشابور به دنیا آمد. در دوران کودکی به مکتب رفت و در مدت دو سال قرآن را کاملا یاد گرفت و خواندن نوشتن آموخت. او اولین تجربه‌ی کاری خود را در هشت سالگی تمام کرد و در زمان ساخت خانه‌ی پدری با کمک به استاد بنان که از معماران برجسته‌ی آن زمان نیشابور بود، اطلاعاتی کسب کرد.

وی با اشاره به این‌که در آن زمان آجرهای ساخته شده، صاف نبودند، ادامه داد:  او گاهی اوقات آجر را داخل آب می‌گذاشت و آب‌ساب می‌کرد تا صاف شود این کار مورد توجه چند بنای وقت نیشابور قرار گرفت و ابتکارش بین بنایان شهر مطرح شد تا به گوش استاد «نورالله صحت» یکی از معماران خوب آن زمان رسید. او که متوجه علاقه‌ی او به خاک و گل و آجر شده بود به پدر محمدقاسم پیشنهاد داد تا اجازه بدهد پسرش به او در کار بنایی کمک کند.

به گفته‌ی وی نخستین کاری که محمد قاسم با استاد صحت انجام داد نیمه و چارک کردن آجرهایی بود که باید دور یک پنجره کار می‌شد. بعد از این کم‌کم محمدقاسم شیوه‌های مختلف آجرتراشی را فرا گرفت و خود هم ابتکاراتی به خرج داد به نحوی که در جوانانی سرآمد آجرتراشان خراسان شد.

رئیس هیات مدیره‌ی انجمن توسعه‌ی گردشگری چهارباغ خراسان افزود: محمد قاسم اخویان در این دوران به جز آشنایی با مواد و مصالح آجر با صنایع‌دستی دیگری مانند «فرت بافی»، «کلاه مالی»، «حلب سازی» و «آهنگری» هم آشنا شد و از برخی تکنیک‌های این صنایع در بهبود آجرتراشی و تیشه‌داری استفاده کرد. البته وی در رشته‌های «قلم‌زنی»، «آسیاب سازی»، «گنبدسازی»، «آهنگری» و  «پنجره‌سازی» نیز در طول زمان تخصص پیدا کرد.

او در ادامه به معرفی برخی یادگارهای مرحوم اخویان پرداخت و گفت: مشهورترین اثر او ستون‌های آجرین ورودی بلوار خیام در نزدیکی آرامگاه عمر خیام در شهر نیشابور است. همچنین ستون‎های یادبود باغ ملی نیشابور هم از یادگارهای وی است. البته بیشتر بناها و آرامگاه‌های مهم امروز نیشابور توسط وی مرمت و بازسازی شده‌اند. او هچنین در خلال برگزاری کنگره‌ی جهانی عطار از شاهکار خود که آجرکاری هفت شهر عشق و سیمرغ بود رونمایی کرد که متاسفانه هنوز این اثر فاخر و ارزشمند که با چندین هزار آجر ساخته شده در جایی نصب نشده است.

وی با اشاره به این‌که محمد قاسم اخویان معتقد بود که او  نیست که  آجرها را تراش می دهد بلکه نیرویی وی را در جهت شکل دادن و خلق آثار هدایت می‌کند، افزود: خوشبختانه بخشی از ظرایف هنر این استاد تازه درگذشته توسط فرزند وی محمدمهدی اخویان در کتاب «تیشه داری» ثبت و ضبط شده است، بنابراین تا حدی حفظ شده است.

سلیمان‌نوری تاکید کرد: هر چند مرحوم اخویان سال 86 از سوی فرهنگستان هنر در همایش «گنجینه‌های از یاد رفته هنر ایران» و همچنین سال 95 در همایش روز ملی عطار نیشابوری تجلیل شد و دی‌ماه سال گذشته نیز در مراسمی به پاس یک عمر تلاش، کاشی ماندگار سردر منزل او نصب شد، اما این حرکت به هیچ وجه پاسخی درخور فعالیت‌های ارزنده‌ی هنری وی نبود و امیدواریم این فقدان تلنگری به مسئولان میراث فرهنگی، ارشاد و سایر نهادهای فرهنگی استاد باشد تا پیش از اظهار تاسف برای از دست دادن این قبیل بزرگان، کمی به تکریم جایگاه آنان همت گمارند.