تاریخچه نواربافی در ایران

نواربافی در ایران

کارت بافی یکی از هنرهای سنتی ایران و زیر مجموعه نساجی سنتی است و در مناطق مختلف ایران دارای نام های محلی مختلفی است. به طور مثال نوار بافی در قزوین «پَن بافی»، در خراسان و لرستان «مَداخله بافی» در علی آباد کتول «نوار بافی» و در چهارمحال و بختیاری «وریس بافی» و در بندرعباس «شک بافی» می‌گویند.

تاریخچه نواربافی در ایران

پیشینه کارت بافی در ایران به اواخر هزاره سوم و اوایل هزاره دوم پیش از میلاد می‌‌رسد. الواح و کارت های ساخته شده از عاج و سفال که «رولان دو مکنوم» و «ژرژ کونتنو» در گزارش‌های باستان شناسی خود از آن ها نام برده‌اند بر این مدعا صحه می‌گذارد.

لوح سفالی مثلثی شکلی با سه سوراخ در حفاری شوش، داخل یکی از گورها یافت شده است و 40 لوح ساخته شده از عاج به شکل مستطیل چهار سوراخه همراه با تکه‌هایی از کارت های دیگر و مقداری الواح آهکی شکسته به اشکال مربع و دایره که سوراخ هایی نیز دارند از معبد اینشوشیناک در شوش به دست آمده است.

سربند اشکانیان ترکیبی از یک یا چند بافته ابریشمی‌ بوده است که در پشت سر، گره می‌‌خورده و دنباله آن در پشت سر آویزان بود. بر روی یک ظرف مفرغی که از لرستان به دست آمده تصویر مردی در حال تیراندازی است که بر روی لباس وی نوارهای تزئینی زیادی دوخته شده است.

پرفسور پوپ نیز به بافت نوارهای تزئینی با کیفیت عالی در دوران صفویه اشاره می‌‌کند که معمولا به صورت نوارها، بندها و قیطان‌هایی است که به شکل بافته‌ای دو رو، با بافت بسیار فشرده با استحکام بالا.

انواع نواربافی

کارت بافته‌ها را می‌‌توان به دو گونه عشایری و تزئینی تقسیم کرد. از گونه عشایری بختیاری، شاهسون و ترکمن می‌توان به تنگ اسب، سربند، پوزبند، سینه‌بند و نوارهای مخصوص حمل بار (مال بند) اشاره کرد که بیشتر این بافت‌ها دولابافتِ یک پود بوده و نقوش آن ساده است.

گونه دوم از ظرافت، مرغوبیت و تکنیک ماهرانه تری برخوردار است که به آن می‌توان بافته‌های نواری تزئینی اطلاق کرد که ادامه منطقی نوارهای تزئینی است که چند هزار سال پوشاک ایران را آذین بخشیده بود. این نوارها همه بافت دورو دارند.

مواد اولیه نواربافی

جنس الیاف در نوارهای عشایری موی بز و گاهی میش، نخ‌های کتانی سفید و پشم دست‌ریس است و عموما رنگ سیاه و سفید و قرمز دارد و برای نوارهای تزئینی از جنس ابریشم و گلابتون نخ های ابریشمی با روکش فلزاتی چون طلا و نقره بوده است که امروز گلابتون از الیاف مصنوعی در دسترس است.

ابزار نواربافی

ابزار کارت بافی عبارت از کارت هایی به شکل مربع یا مثلث با ابعاد تقریبی 5 سانتی متر است که در گذشته از جنس پوست آهو یا چوب های نازک بوده و امروزه از طلق برای بافت استفاده می‌شود و اضلاع این کارت ها دارای سوراخ‌هایی بوده که الیاف تار از بین آن عبور داده می‌شد. دستگاه بافت بسیار ساده و U شکل بوده که دو عدد چوب عمود بر پایه‌ای نصب می‌شد. نخ‌های تار بر روی دو عدد چوب  نصب می‌شود که در یک سمت آن نخ‌های تار اضافی و در قسمت مقابل بافنده نوار بافته شده قرار داشت.

نقش های نواربافی

اولین نقوش مطرح شده در تکنیک نوار بافی همان گونه که در مصر نیز دیدیم نقوش زیگزاگ مانند بود در ایران در دوره مادها نیز چنین نقوشی بر روی پیراهن‌ها و بر راستای شلوارها دیده می‌ شوند.

این نوارها در طی سده‌های بعد نه تنها منسوخ نگشت بلکه دامنه گسترده‌تری یافت و پُر نقش و نگارتر نیز شد و کم‌کم از نقوش سه‌گوش و زیگزاگ به نقوش گرد مبدل شدند.

نقوش ساده و استلیزه شده انسانی، حیوانی و هندسی از جمله نقوشی است که در نوارهای عشایری دیده می‌شود.

نقوش گیاهی چون گل لاله، درخت سرو یا نقوش حیوانی نظیر پرندگانی چون طاووس و بلبل و گاه همراه با نقوش هندسی و گاه ابیات و کلماتی بافته شده است از نقوش نوارهای تزئینی فاخر است.

ابعاد کارت یا نوارها در نواربافی

معمولا عرض نوار‌ها 2 الی 5/3 سانتی متر و طول آن 5/1 تا 5/2 متر متغیر است و در روی برخی نمونه‌ها نام بافنده و تاریخ بافت دیده می‌‌شود. مانند نمونه ای که متعلق به قرن 13 است و روی آن (عمل عباسعلی الله دادی 1237) آورده شده است.

رنگ های نواربافی

رنگ غالب این نوارها قرمز و خاکستری است اما گاهی نمونه‌هایی با رنگ‌های طلایی (نخ های طلا و نقره) بر زمینه مشکی دیده می‌‌شود که این نمونه‌های فاخر برای اشخاص والا مقام بود.

کاربرد نواربافی

بافندگان بختیاری برای مقاصد گوناگون به بافت مبادرت دارند که مال بند یا به گویش خودشان «وریس» مهمترین آن ها است و بافته‌های عشایری لر بسیار به این بافته‌ها شبیه است.

از برجسته‌ترین نوارها نوارهای شاهسون‌ها، با عرض بیش از 10 سانتی متر است که عموما در انتها گیس‌باف است و گاهی با منگوله تزئین می‌شود‌. در بندرعباس این دستبافته با شیوه ای متفاوت از نخ های گلابتون برای تزئین لباس‌های فاخر بافته می شود.

نوارهای تزئینی فاخر نیز برای تزئین لباس استفاده می‌شده است.

به نواربافی در قزوین پن بافی می‌‌گویند که برای تزئین لباس‌ها از جنس پنبه و ابریشم است که توضیح کامل آن در بخش بعدی خواهد آمد.

تاریخچه نواربافی در ایران تاریخچه نواربافی در ایران 2019-08-31 10:15:37+3:30 2021-08-07 20:31:17+3:30 کارت بافی یکی از هنرهای سنتی ایران و زیر مجموعه نساجی سنتی است و در مناطق مختلف ایران دارای نام های محلی مختلفی است. به طور مثال نوار بافی در قزوین «پَن بافی»، در خراسان و لرستان «مَداخله بافی» در علی آباد کتول «نوار بافی» و در چهارمحال و بختیاری «وریس بافی» و در بندرعباس «شک بافی» می‌گویند. پن بافی, مداخله بافی, نوار بافی, وریس بافی, شک بافی, رولان دو مکنوم, ژرژ کونتنو, معبد اینشوشیناک, اینشوشیناک, سربند اشکانیان, پرفسور پوپ, تاریخچه نواربافی, نواربافی در ایران, نواربافی, تاریخچه نوار بافی, وریس, تاریخچه کارت بافی, کارت بافی, معصومه طارمی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10211 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com