نقش مبلمان شهری در بافت تاریخی (قسمت اول)

مبلمان شهری یکی از مهم‌ترین عناصر بصری هستند که با استفاده از آن‌ها در فضای شهر، جذابیت و گردش در محیط ایجاد می‌کنند. استفاده از عناصر مناسب در بافت تاریخی با توجه به اقلیم و مصالح بومی باعث جذب بیشتر افراد برای پیاده‌روی می‌شود، که این خود باعث استفاده‌ی کم‌تر از وسایل نقلیه می‌شود. مبلمان در شهر از دوران گذشته با عملکرد متفاوت استفاده می‌شده است، مانند سکو‌ها در بازار و معابر برای تجمع مردم محلی. مبلمان‌های شهری نقش مهمی را در شهرها و بافت تاریخی ایفا می‌کنند. برای مطالعه‌ی نقش مبلمان شهری در بافت‌های تاریخی با یلدامدتور همراه باشید.

مبلمان شهری

مبلمان شهری به مجموعه وسایل، اشیا، دستگاه‌ها، نمادها و عناصری گفته می‌شود که در شهر، خیابان و در کل فضای عمومی و خیابان نصب می‌شوند. به این تسهیلات و امکانات نیز مبلمان خیابانی، مبلمان فضای باز و مبلمان همگانی نیز گفته می‌شود. اما رایج‌ ترین اصطلاح همان مبلمان شهری است که دارای دامنه‌ی مفهومی و کاربردی بسیار گسترده است و برای راحتی، آسایش و زیبایی بصری بیش‌تر در شهر و محیط استفاده و برای ارایه‌ی اطلاعات، کنترل حرکت، ایجاد امنیت و رفاه کاربران در فضاها نصب می‌شوند. برای مثال می‌توان به چند مورد مبلمان اشاره نمود:

• نیمکت‌ها
• ایستگاه اتوبوس
• علایم راهنمایی
• منابع نوری
• صندوق‌های پستی
• سطل زباله
• جای گل و...

تاریخچه مبلمان شهری

با مرور گذشته می‌بینیم که اقدامات خاص و ویژه‌ای در طول تاریخ در بناهای تاریخی جهت طراحی به واژه‌ی امروزی در مبلمان شهری انجام نشده است. اما نشانه‌هایی از طراحی‌های بسیار ظریفی را می‌توان یافت که با زمینه‌ی مبلمان شهری امروزی تطبیق دارد. برای مثال به چند نمونه اشاره می کنیم:

• سنگ‌نوشته‌هایی که در دوره‌ی مادها در میدان مرکزی شهر هگمتانه نصب می‌شده است. مانند تابلوهای تبلیغاتی و اطلاع‌رسانی امروزی عمل می‌کردند.
• تندیس‌های سنگی در زمان حکومت هخامنشی می‌تواند معادل مجسمه‌های امروزی باشد.
• در کوچه و بازار، کنار خانه‌ها سکوهایی جهت مکث افراد و تجمع مردم محلی در نظر می‌گرفتند که در راستای زنده نگاه داشتن معابر بوده است. معادل نیمکت امروزی است و فضای نیمه عمومی محسوب می‌شود.
• سقاخانه‌ها را می‌توان معادل آبخوری‌های امروزی دانست.

اقداماتی چند در طول دهه‌های گذشته در کشور ما انجام شده است که بیشتر جنبه‌ی کارکردی داشته‌اند و هیچ‌گونه برنامه‌ریزی مشخص و معینی برای هماهنگ کردن آن‌ها صورت نگرفته است. در اکثر شهرهای ایران و بافت‌های تاریخی فرآیند طراحی و جانمایی مبلمان شهری کمکی به خوانایی شهر نکرده است. الگوبرداری های ناقص از تجربه‌های اروپایی، مبلمان‌شهری را به گونه‌ای طراحی کرد که مردم با آن ارتباط برقرار نمی‌کنند. الگوهای طراحی مبلمان شهری تابع ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی است اما شهرهای ما در استفاده از این الگوها گامی برای بومی کردن آن‌ها برنداشته است. تخریب عمدی مبلمان شهری در شهرها نشانه‌ی بارز ضعف طراحی در ایران است. در چند سال گذشته با توجه به ورود افراد متخصص در زمینه‌ی طراحی بافت تاریخی و شهرهای ایران به الگوهای بومی خود بازگشته است و نمونه‌های جالبی را می‌توان مشاهده کرد. نمونه‌ی بارز آن را می توان در قزوین در خیابان سپه پیدا کرد که مبلمان‌ها بسیار فضای متنوع و جذابی را برای خیابان ایجاد کرده است.

انواع مبلمان شهری

از انواع مبلمان شهری می‌توان به دو عنصر ثابت و متحرک اشاره کرد. در بعضی مواقع تفکیک کردن این دو از یکدیگر کار ساده‌ای نیست. عناصر ثابت و متحرک به صورت کلی از ضروریات هر فضای شهری فعال به حساب می‌آیند و هر یک عملکرد خاص خود را دارند. در صورتی که هر یک از این عناصر در محل و مکان درست خود قرار نگرفته باشد مانع محسوب می‌شود و نه تنها قادر نیست عملکرد معمول و مشخص خود را به درستی انجام دهد، بلکه از انجام درست و صحیح عملکردهای اطراف خود نیز جلوگیری می‌کند.

عناصر ثابت

عناصر ثابت شامل مواردی هستند که نمی‌توان آن‌ها را حرکت داد. ملبمان‌های شهری که عملکرد ثابت دارند شامل موارد زیر است:

آب‌خوری، ایستگاه اتوبوس، باجه‌ی تلفن، باغچه، بلیط فروشی، پایه‌ی پل، پرچم، پله، پروژکتور، آتش نشانی، تابلو، تیر، جدول، جعبه‌ی برق، جعبه‌ی کنترل چراغ، جعبه‌ی پست، جوی آب، چراغ راهنمایی، چراغ شهر، چراغ کوتاه، حفره، دریچه‌ی آب، دریچه‌ی تلفن، دریچه‌ی زیرزمین، سایبان ایستگاه اتوبوس، سطل زباله، سکو، شیر آب، کنترل پلیس، کنترل اتوبوس رانی و...

 عناصر متحرک

عناصر متحرک، طریقه‌ی رفتار استفاده‌کنندگان از عناصر ثابت می‌باشند. عناصر متحرک در حقیقت فعالیت‌هایی هستند که در فضاهای شهری برای فراهم آوردن امکان فعالیت آن‌ها به وجود آمده است. در فضاهای شهری عناصر متحرک چه از نظر تعداد و چه از نظر تنوع اهمیت بیشتری نسبت به عناصر ثابت دارند و از نظر میزان اشغال فضا و تاثیر در استفاده از فضا توسط استفاده‌کنندگان اهمیت بیشتری دارند. عناصر متحرک عبارتند از:

منتظران اتوبوس، خرید کردن، روزنامه خواندن، سرگردان، منتظران سینما، کندن خیابان، ایستادن، نشستن، خوابیدن، قدم زدن، خوردن، نماز خواندن، کودکان، سالخوردگان، معلولین، دست فروش، منتظران تاکسی، دوچرخه، تاکسی، کالسکه بچه، گاری دستی و...

ویژگی بصری مبلمان شهری

مبلمان شهری جهت رفع نیاز شهروندان طراحی و اجرا شده است و بخش مهمی از محیط زندگی ما را تشكیل می­‌دهد. این مجموعه در محیطی قرار گرفته است كه در تعامل مستقیم و غیر مستقیم با سایر امكانات شهری با كاربردهای متفاوت است. بر همین اساس ایجاد سازگاری و هماهنگی بصری بین اجزای مبلمان شهری با سایر المان‌های شهری باید برقرار باشد و به تكمیل زیبایی فضای شهری کمک کند و اگر این امر از دید طراحان شهری مخفی بماند و آن را نادیده بگیرند در شهر با آشفتگی بصری مواجه خواهیم شد. برای هر چه بهتر كردن هماهنگی میان مبلمان شهری و المان‌های معروف شهر بهترین راه حل، تلفیق چند عنصر با یكدیگر است. سعی در هماهنگی میان این عناصر با هم و با محیط اطراف از آلودگی و اغتشاشات بصری کاسته می‌شود.

اما باید توجه داشت كه مفهوم خلق جذابیت در شهر تنها به رعایت قوانین بصری خلاصه نمی‌شود، بلكه محصولات مبلمان شهری، خود به تنهایی نیز می‌بایست به ویژگی‌هایی كه ایجاد كننده‌ی لذت بصری باشد مزین شوند. القای زیبایی می‌تواند با استفاده از اصول زیبایی شناختی جهانی مانند به كارگیری تناسبات طلایی انجام شود و یا بر اساس مبحث روانشناسی رنگ صورت گیرد. در طراحی مبلمان شهری باید از طرح‌های نو و جدید استفاده كرد. نكته‌ای كه لازم است به آن توجه شود این است كه معیارهای زیبایی ثابت نیستند. این معیارها بنا به گروه‌های فرهنگی، جنسی و سنی قابل تغییر هستند. بنابراین تامین دید زیبایی شناسانه‌ی جامع شهری كاری بسیار دشوار است. به كار بردن مبلمان شهری در فضا باید حد تعادل رعایت شود و به این معنا كه در بعضی از مكان‌ها حضور عنصر مشابه ایجاد شلوغی بصری می‌كند و یا در بعضی از مكان‌های پُر رفت و آمد استفاده بیش از حد معمول از نیمكت‌ها و سطل‌های زباله نیز مطلوب می‌باشد.

نقش مبلمان در فضاهای تاریخی

در معماری ایرانی خانه‌ها سکوی خصوصی داشتند. به این ترتیب که هر خانه سکوی اختصاصی برای نشستن داشت و صاحب‌خانه در آن جا فضای عمومی و رفت و آمد کوچه را تماشا می‌کرد. حتی با همسایه‌ی خود به سبزی پاک کردن که همان تجمع افراد در خیابان امروزی است می‌نشستند. این سنت سکو نشستن در جلوی منزل تا چندی پیش در میان افراد کهنسال مرسوم بود که با تخریب الگوهای معماری این سنت‌ها نیز یک به یک از بین رفت. این سکوها معادل نیمکت‌های امروزی در خیابان است که باعث تجمع افراد در فضا می‌شود و باعث زنده ماندن معابر می‌شده است. این سبک زندگی در میان مردم ایران به خیابان‌ها نیز رسوخ کرد.

مبلمان شهری از جمله عناصر سازنده‌ی فضای شهری محسوب می‌شود. مبلمان شهری در تعریف عملکرد فضا نقش مهمی را ایفا می‌کند و در ایجاد روحیه‌ی شاداب شهر و مردم بسیار موثر است. طراحی و اجرا باید بر اساس نیاز افراد در شهر و فضاها باشد و مکان‌یابی صحیح آن همواره بر طبق نیاز مردم و چگونگی کارکرد فضا انجام شود. با اجرای صحیح تمامی فرایند طراحی فضای شهری مطلوبی را پدید می‌آورد. در غیر این صورت، مبلمان شهری به عنوان اجزای زاید و ناکارآمد عمل کرده که نه تنها مردم نمی‌توانند از آن استفاده کنند بلکه به علت بی‌استفاده بودن آن، امکان تخریب آن از سوی برخی از اشخاص وجود دارد و به جای زیباسازی محیط تاریخی باعث ایجاد منظر نامناسبی در بافت شهر می‌شوند. از این رو در ساماندهی بافت تاریخی کارایی، زیبایی و نقش بسیار موثری دارند. امروزه فضاهای گردشگری بسیار مورد توجه مردم برای گذران اوقات فراغت قرار گرفته است که در نمونه‌های ملی و فرا ملی نیز ما شاهد ایجاد فضای مناسب در بافت تاریخی هستیم. در برنامه‌ریزی‌ها باید جهت ایجاد جذابیت بیشتر در بافت تاریخی به باز زنده‌سازی و ایجاد فضای شاد رسیدگی کرد. این برنامه‌ریزی می‌تواند باعث تامین درآمد مناسب و ایجاد اشتغال باشد.

کلام آخر

با توجه به آن چه درباره‌ی مبلمان شهری گفته شد وسایلی هستند که در فضای باز و خیابان جهت آسایش و رفاه شهروندان نصب و طراحی می‌شود. مبلمان‌های شهری علاوه بر ایجاد آسایش و رفاه فضای شاد و متنوعی را ایجاد می‌کنند. تلاش برای فضای مکث و تجمع افراد در فضاها از دیرباز مورد توجه معماران بوده است که نمونه‌ی این تلاش را در معماری ایرانی در خانه‌ها مشاهده می‌کنیم که می‌توان از آن به عنوان اولین تلاش برای ایجاد مبلمان شهری در شهرها نام برد. برای مطالعه‌ی بیشتر مقالات درباره‌ی شهر نگری با یلدامدتور همراه باشید.

نقش مبلمان شهری در بافت تاریخی (قسمت اول) نقش مبلمان شهری در بافت تاریخی (قسمت اول) 2019-11-11 14:46:28+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 فضای بصری که پوسته‌ی خارجی بنا است و می‌تواند نشان‌دهنده‌ی خصوصیات و مشخصات یک جامعه باشد. مبلمان‌های شهری در سرزندگی بافت‌های تاریخی در مقایسه با سایر عوامل موثر بر سرزندگی شهر و دید بصری مناسب بیشترین تاثیر را دارند و می‌تواند عامل بسیار مهمی در پیاده‌روی در بافت‌های تاریخی جهت جذب گردشگران و کاهش فرسودگی محسوب شوند. مبلمان شهری, مبلمان خیابانی, مبلمان فضای باز, مبلمان همگانی, تاریخچه مبلمان شهری, انواع مبلمان شهری, آشفتگی بصری, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com