استان کرمان

اطلاعات جغرافیایی

استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار گرفته است. کرمان با داشتن بیش از 11 درصد از وسعت ایران یکی از پهناورترین استان‌های ایران می‌باشد و نهمین استان پرجمعیت کشور محسوب می‌شود. استان کرمان در جنوب شرقی فلات مرکزی ایران قرار دارد. این استان از شمال به استان خراسان جنوبی، از غرب به استان‌های یزد و فارس، از جنوب به هرمزگان و از شرق به استان سیستان و بلوچستان محدود می‌شود. ایالت کرمان قدیم تا کناره تنگه هرمز و دریای عمان بوده و قسمت عظیمی از استان هرمزگان را هم دربر می‌گرفته‌است. ابن حوقل حدود آن را در مشرق مکران، در مغرب فارس، در شمال بیابان خراسان و ناحیه سیستان و در جنوب دریای فارس می‌داند و از شهرهای آن هرمز، جیرفت، بم، سیرجان، فهرج و... بوده‌ است. مقدسی این ایالت را شامل پنج حوره و ناحیه بردسیر، نرماشیر، سیرجان، بم و جیرفت می‌داند. کرمان دومین استان پهناور ایران است. این استان دارای 23 شهرستان، 71 شهر، 58 خش، 151 دهستان و 5178 آبادی دارای سکنه است.

اطلاعات تاریخی و فرهنگی

پس از نهضت مشروطه در اولين دوره قانونگذاری در سال 1285 هجری شمسی، قانونی تحت عنوان قانون تشكيلات ايالات و ولايات به تصويب رسيد. ماده 2 قانون مزبور واژه‌های ايالت و ولايت را تعريف و اسامی 4 ايالت را كه عبارت بودند از آذربايجان، كرمان و بلوچستان، فارس و بنادر و نيز خراسان و سيستان مشخص كرد. این استان در تقسیمات کشوری سابق ایران استان شماره 8 کشور بود و هرمزگان و یزد را نیز شامل می‌شد که در سال 1316 به صورت استانی مستقل در آمد. به طور کلی فرهنگ منطقه کرمان بر اساس دو عامل شکل گرفته است. از یک سو زیستگاه طبیعی و اقلیمی خاص و از سوی دیگر تاریخ سخت و پر جنگ و جدال آن. این جدال دایمی با طبیعت کویری منطقه و دور افتادگی جغرافیایی، سالیان متمادی ادامه داشته و به قناعت و صبوری مردم منطقه منجر گردیده است.

قبل از مهاجرت آریائی ها به ایران، تمدن های متعددی توسط مردمان بومی به وجود آمده بود که به عنوان نمونه تمدن بزرگ اَرَت در کناره های حاصلخیز هلیل رود؛ قسمتی از جنوب کرمان بود. این تمدن اکنون با نام شهر دقیانوس یا جیرفت، تمام فرضیه ها و نظریات کارشناسان، صاحب نظران تاریخ و باستان شناسان را درباره خاستگاه اولین تمدن های جهان دگرگون کرده و بعید نیست ایالت باستانی کارمانیا یا همان کرمان امروزی به عنوان اولین جایگاه پیدایش تمدن در جهان باستان شناخته شود.

از لحاظ تاریخی سابقه سکونت و استقرار انسان در منطقه کرمان به هزاره چهارم قبل از میلاد می رسد. این منطقه یکی از قدیمی ترین نواحی ایران به شمار می رود. نام کرمان در دوره های قبل از اسلام،‌ بوتیا و کارامانیا بوده است. البته برخی بر این عقیده اند که کرمان دگرگون شده کلمه کریمان است و عده ای نیز آن را مشتق از کارمانیای قدیم به معنی جایگاه دلاوری و نبرد ذکر می کنند. در حالی که مورخان عرب و یهود، کرمان را فرزند هیتال یا هپتال از نبیره های نوح می دانند، هرودوت از شش طایفه شهری و روستا نشین و چهار طایفه چادر نشین نام می برد که این شش طایفه شهری شامل مرفیان، ماسپیان، پانتالیان، دروسیان و گرمانیان هستند.

مرکز کرمان را در قدیم گواشیر و بردشیر می خواندند. گواشیر در اصل کوره اردشیر یعنی شهر اردشیر بوده که به تدریج گواشیر شده است و نام آن در کتیبه بیستون نیز به صورت یوتیه ذکر شده است. آن چه مسلم است، نام کرمان از نام یکی از ده شاخه اصلی پارسی ها گرفته شده است که در پی مهاجرت به جنوب ایران آمدند. شاخه‌های اصلی پارسی ها عبارت بودند از پاسارگادی، مارافی، کرمانی، ماسپی، پانتیالی، دروسی، دایی، مردی، دروپیکی و ساگارتی.

کرمان در زمان هخامنشیان بخش عظیمی از شهر ساتراپی فارس به شمار می‌رفت و شهرهای چون شیرگان یا همان سیرجان امروزی، تپه یحیی یا بردسیر و بافت امروزی، به اردشیر باستان، گواشیر یا کرمان امروزی، پهره باستان یا فهرج امروزی، ارگ بم، نرماشیر، راین و جیرفت از شهر های قدیمی این سرزمین هستند.
در پایان حکومت هخامنشیان ایالت کرمان همانند دیگر ایالت ها، مورد تاخت و تاز سپاهیان اسکندر مقدونی قرار گرفت که در پی این تهاجم و توقف دو ماهه لشگر اسکندر مقدونی، خسارت های سنگینی بر کرمان و مردمانش وارد آمد.

در دوره ساسانیان فرمانروای کرمان، عنوان شاه را به خود اختصاص داد. به عنوان نمونه، بهرام چهارم در سال 388 میلادی، به علت این که در زمان پدرش والی کرمان بود به کرمانشاه یا شاه کرمان معروف بود.

در دوره اسلامی از سال 21 تا 253 هجری قمری، یعنی تصرف این منطقه توسط یعقوب لیث؛ موسس سلسله صفاریان، همواره مورد هجوم اعراب قرار می گرفت.

این سرزمین با روی کار آمدن دولت هایی چون سامانیان، دیلمیان، آل بویه و سلاجقه، جزو مناطق زیر سلطه آنان به شمار می رفت.

در سال 619 هجری قمری، هم زمان با حمله چنگیز خان مغول به خراسان، براق حاجب از حاکمان خوارزم شاهیان بر کرمان تسلط یافت و به طور رسمی سلسله قراختاییان را تاسیس کرد.

بعد از به روی کار آمدن دولت تیمور گورکانی و انقراض حکومت قراختاییان، این منطقه به تصرف وی در آمد ولی بعدها سلسله های قراقویونلو و آق قویونلو به ترتیب کرمان را جزو متصرفات خود در آوردند.

در سال 1132 هجری قمری، محمود افغان پس از دو بار لشکرکشی به این سرزمین به منظور تصرف اصفهان توانست ابتدا کرمان و سپس اصفهان را زیر سلطه خود در آورد.

پس از شکست اشرف افغان توسط نادر شاه افشار و خلع شاه طهماسب دوم از سلطنت، کرمان نیز به تصرف نادر شاه، موسس سلسله افشاریه در آمد. در پی کشته شدن نادر شاه، در سال 1163 تا 1193 هجری قمری، کریمخان زند توانست بعد از سرکوب مخالفان خود، خدا مراد زند را با سپاهی به کرمان فرستاد و این سردار هم توانست بدون هیچ گونه مانعی کرمان را متصرف شد.

در سال 1209 هجری قمری، ماجرای پناهنده شدن لطفعلی خان زند به کرمان، حمله آقامحمدخان و فاجعه قتل و نیز کور کردن عده زیادی ازمردم کرمان، فرار لطفعلی خان به بم و کور کردن او از اوراق سیاه این عصر محسوب می شود. هر چند که پس از او حاکمانی چون محمد اسماعیل خان نوری، پسرش و نیز ابراهیم خان ظهرالدوله کوشیدند تا با اقدامات عمرانی خود این خاطرات دردناک را به فراموشی بسپارند و مورد قبول مردم این منطقه قرار گیرند. ولی این خاطرات همچنان جزو وقایع دردناک تاریخ باقی ماند.

مردم استان کرمان همانند مردمان سایر مناطق مرکزی ایران از نژاد آریایی و فارس هستند. اما در قرن های گذشته اقوام مختلفی به ویژه از اقوام و عشایر ترک آسیای میانه، این منطقه را به عنوان محل سکونت خود انتخاب کردند. غیر از اقوام ترک، گروهی از عشایر لر، لک و طوایفی از قوم بلوچ نیز به این سرزمین مهاجرت کردند. ساکنین کرمان بیشتر به زبان فارسی که همان فارسی دری است گفتگو می کنند ولی با توجه به مهاجرت اقوام مختلف از طوایف لر و ترک، تنوع زیادی در لهجه و گویش محلی در شهرستان های این استان به صورت متفاوت و متنوعی به چشم می خورد. ولی با این وجود غلبه اصلی با  گویش فارسی و لهجه کرمانی است به طوری که امروزه گفتگو با گویش های لری و ترکی بسیار کم رواج دارد.

جمعیت چند هزار نفری از زرتشتیان و اقلیتی از کلیمیان (یهودیان) نیز در کرمان زندگی می‌کنند. در این شهر اقلیت‌های دینی مراسم‌ها و جشن‌های آیینی خود را آزادانه برگزار می‌کنند. جشن باستانی سده که در نوع خود بزرگترین جشن زرتشتیان می‌باشد همه ساله در بهمن ماه در کرمان برگزار می‌شود و جشن سده کرمان در سال 1390 در فهرست آثار فرهنگی ملی ایران ثبت گردید.

کرمان همانند سایر شهرهای ایران، از انواع غذاهای سنتی و با طعم‌های متفاوت برخوردار است که برخی از آن‌ها در مناسبت‌های ویژه و تعداد بسیاری نیز به شکل عادی در طی سال تهیه می‌شود. فالوده کرمانی، آش شولی (اوماچو)، روغن جوشی، چغوک بریزو، حلیم بادمجان، آش آماج، آش شلغم، آش جو (کرمانی)، آش مخلوط، آش کدو، آبگوشت کرمانی، توکی، گندم شیری، کاکل کنف شادانه، قاتق تخمه، قاتق، قاتق بنه، زیر جوش، کشک گردو، کشک یونجه، سردوش، اشکنه، کشک کدو، کشک سیب، گورماست، سیراب بنه، کله جوش، بز قرمه، کشک و بادمجان، نان پز، کاچی، قاتق شیر، برشتو، نان پر، نان چرب و شیرین، خرماست، خرما تخم مرغ، کپو، روغن جوشی و چنگ مال کلمپه گردویی کرمان از نمونه های غذاهای محلی کرمان هستند.

اطلاعات زیست محیطی

تنوع آب و هوایی استان کرمان به دلیل شرایط خاص اقلیمی قابل توجه‌است. در نتیجه این شرایط اقلیمی، در نواحی شمال و شمال غربی، آب و هوا خشک، در جنوب و جنوب شرقی، گرم و مرطوب و درجنوب غربی و مرکز، سرد و کوهستانی است. بارندگی های 30 الی 60 میلی‌متری دشت نرماشیر و شهداد و 350 الی 400 میلی‌متری کوه‌های رابر، دهبکری و جبالبارز و حتی بیش از 400 میلی‌متر در گوغر و بافت و نیز وجود تنها پارک ملی جنوب شرق ایران و بزرگترین پارک ملی جنوب ایران یعنی پارک ملی خبر در جنوب غربی شهرستان بافت خود گویای مناطق اکولوژیک متفاوت در این استان است.

مناطق مرکزی، غربی، جنوب غربی و تاحدی شرقی استان از بارش برف و کولاک زیادی در فصل زمستان برخوردار است. بارندگی در مناطق جنوب شرقی و شمال شرقی استان اغلب به صورت باران و در نواحی مرکزی، جنوب غربی و غرب و شمال غرب استان برف می‌باشد و در محدوده آبان ماه تا فروردین ماه قرار دارد و از بادهای غربی و شمال غربی منطقه تغذیه می‌شود که اغلب موسمی و خشک است.

استان کرمان و ارتفاعات آن دنباله رشته کوه‌های مرکزی ایران است. این ارتفاعات با دارا بودن بیش از 14 قله با ارتفاع بیش از 4000 متر، بهشت کوهنوردان نامیده شده‌است. کوه هزار، چهارمین کوه مرتفع ایران با ارتفاع 4501 متر در کرمان و در جنوب غربی شهر راین واقع شده‌است. کوه شاه بافت نیز با ارتفاع 4400 متر در 30 کیلومتری شمال بافت، در شمال روستای تلخه چار قرار دارد. شهر لاله زار در استان کرمان با ارتفاعی بین 2775 تا 3000 متر از سطح دریا بلندترین شهر ایران و بام ایران است. بلندی‌های استان کرمان دنباله رشته کوه‌های مرکزی ایران است که از چین خوردگی‌های آتشفشانی آذربایجان آغاز می‌شود و تا بلوچستان امتداد می‌یابد و دنباله آن را در فلات مرکزی، حوزه‌های پست داخلی و کویر چندین بار قطع می‌کنند.

استان کرمان از جمله مهم‌ترین استان‌های کشور از جهت وجود مناطق حفاظت شده و گونه‌های کمیاب است. به طوری که در حال حاضر بیش از 19 درصد از پرندگان و 46 درصد از پستانداران حمایت شده کشور در این استان زندگی می‌کنند.

سرو 2500 ساله در دهبکری بم (کهنسال‌ترین درخت استان کرمان)، سروهای طرز راور، چنار مسجد جامع راین، چنار مسجد جامع فیض آباد راور، درخت چنار کهنسال ترنگ و چنار کهنسال بزنجان بافت، پسته کهنسال اودرج رفسنجان، گردو کهنسال گوغر بافت و سرو کهنسال امامزاده احمد سیرجان از کهنسال ترین پوشش های گیاهی این منطقه وسیع از ایران هستند.

نمادهای استان

مجموعه قبه سبز با بیش از 700 سال قدمت و همچنین خانه حاج آقا علی در رفسنجان و ارگ بم، از آثار تاریخی منحصر به فرد ایران و از مهمترین شاخصه های فرهنگی تاریخی استان کرمان هستند.

جاذبه های گردشگری

• ارگ قدیم بم
• ارگ جدید بم
• ییلاقات ده بکردی
• ییلافات مسکون
• کوه هزار
• کوه قدمگاه
• بازار میدان ارگ
• چهار سوق گنجعلی خان
• کاروانسرای وکیل
• کاروانسرای زرتشتیان بم
• کاروانسرای چهل پایه
• تیمچه حاج آقا عبدالله

مشاهیر

• ابوعبدالله محمد بن عیسی ماهانی
• ابوحامد کرمانی
• خواجوی کرمانی
• احمد زیدآبادی
• صدیقه سامی نژاد

صنایع دستی

• پته دوزی
• مسگری
• فرش و قالی کرمان
• انبر و چاقو راینی
• ترمه
• شال بافی
• گلیم شیریکی پیچ

آداب و رسوم

• الله رمضونی
• جشن سده
• س‍‍ه‍ن‌ (sehen) ری‍خ‍ت‍ن‌ و پ‍خ‍ت‍ن‌ ک‍م‍‍اچ‌ و س‍م‍ن‍و قبل از عید نوروز
• چهل منبرو
• زیارت پنج تن (جشن سر سال نوروز)