محوطه باستانی ازبکی با قدمت 9000 سال در استان البرز!

comment-add افزودن دیدگاه img 21 دقیقه ymt علاقه‌مندی‌ها ymt افزودن اصلاحیه
محوطه باستانی ازبکی
نویسنده: ساره پزشک
بازدید: 204
ایجاد: 18:37:22 2022/12/04
بررسی: 21:41:21 2024/06/08

مناسب برای

کودکان بزرگسالان سالمندان

مدت زمان بازدید
3 تا 5 ساعت

بهترین فصل

بهار تابستان پاییز زمستان

استان البرز- نظرآباد- دهستان احمدآباد مصدق- روستای ازبکی

بازدید دارد

محوطه باستانی ازبکی
محوطه باستانی ازبکی

نام‌های دیگر مکان

  • منطقه ازبکی نظرآباد
  • تپه باستانی ازبکی نظرآباد

موقعیت جغرافیایی محوطه باستانی ازبکی

محوطه‌ی باستانی ازبکی که یکی از محوطه‌های باستانی بسیار باارزش تاریخی فلات ایران است، در نزدیکی روستای ازبکی از توابع دهستان احمدآباد مصدق از بخش مرکزی شهرستان نظرآباد استان البرز قرار دارد. محوطه‌ی باستانی ازبکی با قدمت 9 هزار سال در 50 کیلومتری غرب شهرستان کرج واقع‌شده است.

سیر تاریخی و فرهنگی محوطه باستانی ازبکی

محوطه‌ی ازبکی محوطه‌ی باستانی وسیعی است که از یک تپه‌ی بلند مرکزی (تپه‌ی الف) به ارتفاع 26 متر از سطح زمین‌های اطراف و تعدادی تپه‌ی کوتاه تشکیل‌شده است که ارتفاع بلندترین آن‌ها از چند متر تجاوز نمی‌کند. برای این محوطه‌ی باستانی می‌توان گستره‌ای برابر صد هکتار به ابعاد یک کیلومتر در یک کیلومتر در نظر گرفت. دورتادور این محوطه را زمین‌های کشاورزی روستا در برگرفته است.

محوطه‌ی باستانی ازبکی در سال 1352 به شماره‌ی 955 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ناگفته نماند پرونده‌ی ثبتی محوطه‌ی ازبکی برای ثبت در فهرست میراث جهانی در دست اقدام است.

حفاری‌ها و بررسی‌های صورت گرفته در محوطه‌ی باستانی ازبکی

  • در سال 1348 خورشیدی بخش‌هایی از این محوطه توسط کارشناسان مرکز باستان‌شناسی ایران مورد شناسایی قرارگرفته است.
  • در سال‌های 1354-1353 و 1357 خورشیدی تپه‌ی اصلی ازبکی (دژ مادها) توسط یحیی کوثری بررسی شد.
  • خسروپور بخشنده که از کارشناسان پیشین میراث فرهنگی استان تهران بود در سال 1373 خورشیدی با ترسیم نقشه‌ی حریم تپه‌های ازبکی الف و ب گزارشی در این زمینه ارائه کرد.
  • از تاریخ 15 آذر تا 19 دی 1377 یعنی به مدت 35 روز نخستین فصل سلسله حفریات باستان‌شناختی این محوطه انجام شد. گروه حفاری با سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده و معاونت خسرو پوربخشنده و دو کارشناس و فعالیت ده کارگر محلی، این اقدامات را انجام دادند.
  • فصل دوم حفاری از روز 12 مهر تا 12 آذر 1378 خورشیدی به مدت دو ماه فعالیت و با افزایش تعداد کارشناسان به دوازده نفر صورت گرفت.
  • فصل سوم کاوش محوطه‌ی باستانی ازبکی در پاییز 1379 خورشیدی با حضور 70 کارگر انجام شد.
  •  چهارمین فصل کاوش در 20 شهریور 1380 خورشیدی با حضور 150 کارگر آغاز و در 9 آذر همان سال پایان پذیرفت.
  • پنجمین فصل کاوش در این محوطه در پاییز 1381 خورشیدی به مدت 75 روز و بااعتباری بالغ‌بر 40 میلیون تومان در پنج تپه‌ی ازبکی انجام شد.
  • فصل ششم کاوش در این محوطه‌ی باستانی پس از دو سال وقفه در پاییز 1384 خورشیدی انجام شد. مقصود از این کاوش، رسیدن به خاک بکر، جهت تحقیق درباره‌ی دوره‌های متفاوت تمدنی و فرهنگی در 4 تپه‌ی موجود این محوطه‌ی باستانی بود.

تپه‌های محوطه‌ی باستانی ازبکی

بر اساس کاوش‌های که در محوطه‌ی باستانی ازبکی صورت گرفته، این محوطه دربرگیرنده‌ی شش هزار سال بقایای فرهنگی پیش‌ازتاریخ و اوایل دوران تاریخی ایران از نیمه‌ی اول هزاره‌ی هفتم تا نیمه‌ی نخست هزاره‌ی اول پیش از میلاد مسیح یعنی دوران مادها است. این محوطه‌ی تاریخی دارای 10 تپه است که حفاری شش تپه از آن را گروهی از باستان‌شناسان ایرانی به سرپرستی دکتر یوسف مجیدزاده از سال 1377 تا 1384 خورشیدی انجام داده‌اند. علت نام‌گذاری‌ها تپه‌ها به این نام‌ها هنوز مشخص نیست.

  • یان تپه: در این تپه‌ی کم ارتفاع و بالشی شکل، بقایای پنج دوره معماری خشتی دوره‌های فرهنگی هزاره‌ی هفتم و ششم پیش از میلاد کشف‌شده است.
  • جیران تپه: این تپه که در250 متری جنوب ‌غرب تپه‌ی بلند محوطه‌ی ازبکی و 300 متری شمال‌ شرق یان تپه جای دارد، هم‌زمان با یان تپه بوده و تا قرن هفتم هجری قمری وجود داشته است. جیران تپه کم‌کم متروک‌شده و چندی بعد استقرار جدیدی در آن صورت گرفته ‌است. البته میانه‌های هزاره‌ی ششم تا اواسط هزاره‌ی دوم پیش از میلاد در این تپه برای چندین هزاره، استقراری وجود نداشته ‌است. مهم‌ترین بقایای معماری که از حفاری‌های جیران تپه به‌دست آمده به دوره‌‌ی سیلک II مربوط است.
  • دوشان تپه: در حدود 250 متری غرب تپه‌ی بلند این تپه قرارگرفته است. تاکنون سه دوره‌ی معماری از عصر آهن و هم‌چنین بقایایی از دوران مادها در آن دیده‌شده است.
  • گوموش تپه: هم‌دوره با تمدن سیلک کاشان، چشمه‌علی ری و قره‌تپه‌ی شهریار است. متاسفانه روی این تپه‌ی باارزش تاریخی ویلاسازی صورت گرفته است.
  • مارال تپه: بر سر راه دوشان تپه، مارال تپه به چشم می‌خورد. در این تپه تعدادی گورخمره از دوره‌ی ماد و هم‌چنین آثاری مربوط به نیمه‌ی دوم هزاره‌ی چهارم پیش از میلاد شناسایی‌شده است.
  • تپه‌ی مرتفع ازبکی (دژ مادی): محوطه‌ی ازبکی در اواسط هزاره‌ی دوم پیش از میلاد به شهر بزرگی تبدیل‌شده بود. در مرکز این شهر تاریخی و بر روی بقایای باستانی و پیش‌ازتاریخ، تپه‌ای در ارتفاع 1200 متری از سطح دریا و 26 متر ارتفاع از سطح زمین‌های هم‌جوار، قلعه‌ای به وسعت تقریبی 2200 مترمربع که حصاری به عرض 7 متر آن را در برگرفته بود، ساخته شد که هنوز در حدود سه متر از ارتفاع آن باقی مانده است. از این تاریخ تا پایان پادشاهی مادها سه قلعه‌ی دیگر بر روی ویرانه‌های نخستین قلعه ساخته شد که آخرین آن‌ها دژ مادی با وسعتی بالغ‌بر 900 مترمربع است. این تپه که خود کهن‌دژ این محوطه‌ی ازبکی است، به تپه‌ی ازبکی معروف است. بر اساس شواهد به‌دست‌آمده 15 تا 20 خانوار در این روستا زندگی می‌کرده‌اند.

شگفتی‌های محوطه‌ی باستانی ازبکی

خشت‌های نه‌هزارساله: در یان تپه، کهن‌ترین روستای ایران متعلق به دوره‌های فرهنگی هزاره‌ی هفتم و ششم پیش از میلاد و هم‌چنین کهن‌ترین خشت‌های دست‌ساز بشر کشف‌شده است. کهن‌ترین خشت‌های شناخته‌شده در فلات مرکزی ایران تا پیش از حفریات محوطه‌ی ازبکی تنها از تپه‌ی سیلک در نزدیکی کاشان و تپه‌ی زاغه در دشت قزوین بود. اغلب خشت‌هایی که در این منطقه پیداشده‌اند پوک هستند و به دلیل این‌که بدون قالب ساخته‌شده‌اند، از اندازه‌ی یکسانی برخوردار نیستند. معماری برجای‌مانده از این تپه‌ها مشخص می‌کند که آن زمان مصادف با آغاز دوره‌ی خشت‌سازی در ایران بوده است. به علت این‌که ساکنان آن به‌خوبی باهنر معماری و نحوه‌ی دیوارسازی آگاهی نداشته‌اند و خشت‌ها را با دست شکل داده و روی‌هم قرار می‌دادند. بر اساس کاوش‌های صورت گرفته اثری از وجود سقف در هیچ‌کدام از خانه‌های این تپه به چشم نمی‌خورد و کوچک بودن زیاد خانه‌ها، نشان می‌دهد که با استفاده از ابزارهای ابتدایی مثل شاخ و برگ درختان و یا استفاده از گل‌اندود یا کاه‌گل روی آن‌ها را می‌پوشاندند. در این سکونتگاه، مردم اموات خود را در همان اتاق‌های خود به خاک می‌سپردند و سپس روی آن ها را با خشت فرش می کردند.

معبد رنگین یان تپه: یکی از ویژگی‌های جذاب یان تپه که قدمت آن به هزاره‌ی هفتم قبل از مسیح می‌رسد معبد رنگین یان تپه است که ناحیه‌ی شمالی آن تقریبا 60 سانتی‌متر بلندتر از سایر بخش‌ها ساخته‌شده و از طریق دو پلکان موجود در ضلع شمال‌ شرقی و شمال‌ غربی می­توان به آن رسید. در سطح همه‌ی این مجموعه و دیوارهای آن رنگ اخرایی دیده می‌شود و نسبت به سایر لایه‌ها مساحت بیشت‌ری را به خود اختصاص داده است. این شاید به خاطر این است که این مکان اهمیت زیادی داشته و یا محلی برای عبادت بوده است. در معماری این تپه از 12 مدل کف‌سازی در دوره‌های زمانی مختلف استفاده‌شده که در نوع خود ویژه و منحصربه‌فرد است.

دستیابی ساکنان پیش‌ازتاریخ محوطه‌ی باستانی ازبکی به سیمان: پس از آغاز حفاری در فاز دوم یان تپه، باستان‌‌شناسان در بررسی کف، به کف‌های سخت، شبیه ساروج رسیدند. از نظر باستان‌شناسان تصور این‌که در زمان مادها انسان توانسته باشد به مخلوط ساروج مانند دست یابد بسیار دور از انتظار بود. آن‌ها به این نکته توجه نکرده بودند که در چند کیلومتری ضلع شمال غربی محوطه‌ی ازبکی، یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های تولید سیمان یعنی کارخانه‌های سیمان آبیک قرار داشت. ازاین‌رو در گزارش فصل سوم حفاری از این منطقه چنین ذکرشده: «بی‌تردید ساکنان پیش‌ازتاریخ فلات مرکزی در محوطه‌ی ازبکی در چند کیلومتری شمال غرب روستاهای خود به وجود خاک سیمان در کوهپایه‌های جنوب البرز پی برده بودند و از آن در ساختن کف‌های شنی استفاده می‌کرده‌اند.»

لوح آغاز عیلامی، سند همکاری تجاری ازبکی و شوش: در سال 1378 خورشیدی یک کتیبه‌ی گلی تاریخی توسط باستان شناسان در مارال تپه کشف شد. این لوح گلی از اواسط هزاره‌ی چهارم قبل از میلاد مسیح در این تپه وجود داشته است. این کتیبه شباهت زیادی به گل‌نبشته‌‌های عصر آغازین عیلامی داشته که اعداد و خطوط نوشته‌شده روی آن در هیچ جا مشاهده نشده است. این‌چنین به نظر می‌رسد که این کتیبه‌ی کشف‌شده قسمتی از یک کتیبه‌ی محاسباتی باشد. اعداد آن به شکل سوراخ‌های ریز که احتمالا با ناخن یا یک شی شبیه آن به وجود آمده‌اند و قبل از ایجاد یک حساب دیگر با استفاده از یک خط افقی، به‌حساب قبلی خاتمه داده‌شده است. گل این لوح بی‌نظیر به‌خوبی ورز داده‌شده تا حدی که موجب سخت و فشرده‌سازی آن گشته و حتی یک‌دانه حباب در آن وجود ندارد.

بناهای ساخته‌شده توسط آریایی‌ها در محوطه‌ی باستانی ازبکی: مدارکی که از مهاجرت آریایی‌های دارای سفال خاکستری کشف‌شده، مربوط به هزاره‌ی دوم تا پیش از به روی کار آمدن پادشاهی مادها بوده و غالبا شامل قبرها و گورستان‌ها است. باستان‌شناسان این اعتقاد را دارند که آریایی‌های نخستین چادرنشین بوده‌اند. اما برخلاف اعتقاد آن‌ها در محوطه‌ی ازبکی (دوشان تپه) آثار سه بنای عظیم به چشم می‌خورد که قطر قدیمی‌ترین دژ آن‌ها حدودا هفت متر و وسعت آن بالای 2000 مترمربع است. دو دوره‌ی معماری در این مکان وجود دارد که در دوره‌ی دوم بر روی بقایای دیوار اولیه ساخته‌شده است. همه‌ی این بناها خشتی بوده و احتمالا ابتدا سطح دیوارها را با لایه‌ای از گل و کاه اندود کرده و سپس روی آن را با رنگ سفید گچ یا آهک می‌پوشاندند. همه‌ی این اتاق‌ها ستون‌دار هستند. از سکونت‌گاه‌های آریایی‌ها علاوه بر معماری، تعداد بسیاری سفال خاکستری و نخودی با طرح‌های ساده و منقوش همراه با پایه‌های سفالی کشف‌شده که نشان‌دهنده‌ی حضور مادها و اجداد آن‌ها در این محوطه‌ی باستانی است. گورستان متعلق به مردم این منطقه در 250 متری جنوب بناهای حفاری‌شده وجود دارد و هم‌چنین آثاری از مهاجران سفال خاکستری در جیران تپه کشف‌شده است.

سید محمد خاتمی در دوره‌ی ریاست جمهوری خود در همایش جهانی گفتگوی تمدن‌ها، خشتی نه‌هزارساله را به‌عنوان مظهر تمدن ایران به کوفی عنان (دبیر کل پیشین سازمان ملل متحد) ارائه کرد. این همایش در روز سه‌شنبه 15 شهریور 1379 خورشیدی (5 سپتامبر 2000 میلادی) در شهر نیویورک آمریکا برگزار شد. این خشت اکنون در موزه‌ی سازمان ملل نگهداری می‌شود.

پیشنهاد برای دیدن محوطه باستانی ازبکی

جاذبه‌های دیدنی زیادی در ایران وجود دارد که ناشناخته مانده‌اند و اگر توجه و رسیدگی‌های لازم بر روی آن‌ها صورت گیرد هر کدام به‌تنهایی می‌توانند باعث افزایش رونق صنعت گردشگری شوند. محوطه‌ی باستانی ازبکی یکی از همین جاذبه‌هاست. محوطه‌ی باستانی ازبکی یکی از مناطقی است که از حیث تاریخی، اهمیت ویژه‌ای برای باستان‌شناس ایرانی دارد. در برنامه‌ریزی که برای سفرهای خود انجام می­‌دهید سفر به استان البرز و نظرآباد و مخصوصا بازدید از محوطه باستانی ازبکی را بگنجانید و از سفر به دل تاریخ لذت ببرید. امامزاده ابوالحسن مسکین آباد، فرودگاه آزادی نظرآباد، خانه‌ی دکتر مصدق، امامزاده چهل دختر و... از دیگر جاهای دیدنی نظرآباد در البرز است که می‌توانید از آن‌ها نیز دیدن کنید.

تاریخ ثبت ملی: 1352
شماره ثبت ملی: 955
آدرس محوطه باستانی ازبکی: استان البرز- نظرآباد- دهستان احمدآباد مصدق- روستای ازبکی

کلمات کلیدی: محوطه باستانی ازبکی، محوطه باستانی ازبکی نظرآباد، تپه ازبکی نظرآباد، تپه ازبکی،

img

مکان‌های نزدیک

blue-dotمکان     green-dotکارگاه صنایع دستی     red-dotغذا و خوردنی     black-x-dotمحتوای فعلی     purple-dotخدمات شهری     black-dotشما اینجا هستید     staying-placeمحل اقامت در خدمات سلامت و زیبایی     health-companyمحل مرکز سلامت و زیبایی در خدمات سلامت و زیبایی     medical-placeمرکز خدمات سلامت و زیبایی

فرهنگ غذایی ایران در ماه رمضان (قسمت 5)

فرهنگ غذایی ایران در ماه رمضان (قسمت 5)

فرهنگ غذایی اصفهان، مرکزی، تهران، البرز، قزوین و چهارمحال و بختیاری

2717

0

img

دیدگاه‌ها

هنوز دیدگاهی برای این محتوا درج نشده است. با درج دیدگاه خود، اولین نفر باشید!

comment-add افزودن دیدگاه