موقعیت جغرافیایی قدمگاه

در فاصله 24 کیلومتری شرق شهر نیشابور، در جانب شمالی جاده نیشابور به مشهد و در دامنه جنوبی ارتفاعات بینالود، بنای مذهبی موسوم به قدمگاه حضرت ابوالحسن الرضا(ع) در دل یک باغ مشجر و با صفا از دور جلب توجه می کند. این اثر مذهبی و تاریخی در شهرستان قدمگاه از توابع نیشابور واقع است. منطقه متبرکی که سال هاست یکی از جاذبه های گردشگری مذهبی ایران محسوب می شود و وجه تسمیه آن وجود سنگی سیاه رنگی است كه جای دو پا بر آن نقش بسته است.

سیر تاریخی و فرهنگی

اگر تاریخچه این باغ را از بومیان محله بپرسید می شنوید که این باغ ابتدا به شاپور كسری اختصاص داشته، زمانی به حضرت علی(ع) و سپس به حضرت رضا(ع) نسبت داده‎ شده است. می‎گویند سال 200 هجری قمری حضرت رضا(ع) که از مدینه عازم مرو بودند، در این مکان توقف کرده و چون خواستند با خاک تیمم کنند، آبی جاری پدید آمد. این وقایع مهم، این مکان را به مکانی مقدس و ایمن برای زایران در کنار مسیر مشهد تبدیل کرد که در دوره‎های مختلف مجموعه‎ای میان راهی شامل کاروانسرا، آب‌انبار، حمام و مکان‎هایی جهت اطراق زائران و مسافران در حاشیه خیابان نزدیک به این محل شکل گرفت. اگر چه برخی به آن معقول تر می نگرند و آن را ساخته برخی از دوستداران آن امام می دانند که به عنوان یادبودی از او که از این جا گذشته است، بنا شده است. به گفته آن ها جای پایی که مردم به یادگار حضور امام رضا(ع) در قدمگاه بر سنگ تراشیده اند، صدها سال قدمت دارد. شكل اصلی باغ كنونی در دوران صفوی و به دستور شاه عباس اول احداث شد و در دوره‌‌های بعدی و در زمان شاه سلیمان صفوی و در دوران ناصرالدین شاه قاجار مرمت‎هایی جهت حفاظت و احیا باغ صورت پذیرفت. آخرین مرمت و بهسازی این مجموعه در سال 1350 توسط سازمان حفاظت آثار آغاز شده است.

معماری قدمگاه

وارد باغ قدمگاه که شوید، كوشكی هشت ضلعی را در مركز باغ می بینید. بنایی که همانند بقعه خواجه ربیع و گنبد سبز در مشهد دارای چهار ایوان بلند در اضلاع اصلی و غرفه‌هایی دو طبقه در اضلاع فرعی است. بنای کنونی قدمگاه، متعلق به سده یازدهم هجری قمری است که به دستور شاه عباس صفوی با گنبد فیروزه‌ای رنگ در دو طبقه و به شکل هشت‌گوش ساخته شده است و فضای میانی بنا با گنبد زیبایی پوشانده شده است. این بنا مزین به تزیینات کاشیکاری، نقاشی‌های روی گچ و کتیبه‌های مختلف است. مدخل اصلی بنا در ضلع شرقی قرار گرفته و دارای مقرنس گچی بسیار زیبایی است. در ضلع شرقی بقعه هم چهار طاقی كوچكی قرار دارد كه از چشمه‎ای جوشان حفاظت می‎كند. روایت است آب آن هنگام وضوی حضرت رضا(ع) جوشیده و به همین دلیل آن را چشمه حضرتی می‎نامند. دور تا دور بقعه هم با كاشيكاری معرق و بخش های تازه تر با كاشی كاری هفت رنگ تزيين شده است. در داخل بقعه هم آيه هايی از سوره مبارک فتح و احاديثی از پيامبر در مورد زيارت امام رضا(ع) و حديث "سلسلة الذهب" به زیبایی کار شده است. به تازگی بر روی قسمتی از ديوار كه سنگ بنای قدمگاه در آن جا نصب شده ضريحی قرار داده اند و مردم از پشت ضريح به زيارت جای پای امام رضا(ع) مي پردازند. تا 30 سال پيش در اين بقعه آتشدانی برنجی بوده كه در آن 6 رديف 3 تايی شمع قرار مي گرفته و مربوط به زمان صفويه بوده است كه به خوبی مي شده سيستم نور رسانی زمان صفويه را در آن مشاهده كرد كه تصوير آن در صفحه 356 كتاب آثار باستانی خراسان، نوشته مرحوم مولوی در سال 1352 آمده و هم اكنون مثل بسيار ديگری از آثار يا از بين رفته است يا در جايی ديگر نگهداری مي شود كه كسی از آن باخبر نيست.

باغ قدمگاه دو قسمت دارد که بخش اول این مجموعه با مساحت 1 هكتاری اش، با دو ساختمان قدیمی در مركز آن مهمترین عنصر گردشگری این مجموعه به شمار می رود. پوشش گیاهی باغ درختان چنار، كاج، توت، گردو و زبان گنجشک است كه در میان این درختان، گونه‎های درختان چنار، كاج و توت كهنسال نیز به چشم می‎خورد. آبیاری باغ به وسیله دو قنات، که قنات اولی، قنات اصلی از سمت بالای ده و قنات دوم از سمت پایین ده که در میانه باغ به قنات اولی می‎پیوندد صورت می‎گیرد که در حال حاضر قنات دوم جایگزین چشمه اصلی (چشمه حضرتی) شده است. سردرب وردی باغ با پلکانی در دو طرف در خارج از مجموعه به فضای محصور باغ مرتبط می‎شود و با آبنمایی در مرکز و کرت های درختکاری شده به بقعه منتهی می‎شود. در بالای باغ دو کرت که استخر بزرگی در میان آن است وجود دارد که آب پس از ورود به استخر توسط جوی های باریکی به 4 حوض هشت گوش دور بقعه هدایت شده و توسط آبنمایی در محور مرکزی به حوضچه‎های بعد انتقال می‎یابد.

ارزش های خاص قدمگاه

وجه تسمیه این بقعه، مربوط به وجود قطعه سنگ مربع سیاه رنگی است که ابعاد آن در حدود 53 سانتی متر است و بر روی آن اثر و نقش فرو رفته جای پای انسان قرار دارد که جای پا و اثر قدم مبارک ثامن الحجج علی ابن موسی الرضا(ع) در جریان مسافرت و نزول اجلال آن حضرت در اواخر قرن دوم هجری منسوب است. این سنگ، امروزه در داخل بقعه و سمت قبله در ارتفاع 1 متری بر روی دیوار نصب شده و مورد زیارت دوستداران آن حضرت قرار می گیرد.

اين بنا از معدود بناهايی در نيشابور هستند كه می توان هنر گره چينی را در پنجره های آن ديد. گره چينی پنجره مشبكی است از جنس چوب كه در آن حتی يک ميخ و يک قطره چسب به كار نرفته است و اجزای پنجره به صورت گره در هم فرو مي روند و از لحاظ هنری يكی از جلوه های هنر اصيل ايرانی است كه متاسفانه در ايران رو به نابودی است.

امکانات تفریحی و رفاهی اطراف قدمگاه

این مکان به دلیل قرار گیری در مسیر نیشابور به مشهد، از دیرباز مورد توجه مردم و زایرین مرقد مطهر امام رضا(ع) بوده و از امکانات رفاهی مناسبی نیز برخوردار است. 

پیشنهاد برای دیدن قدمگاه

جذابیت قدمگاه منحصر به تقدس مذهبی‌اش نیست، بلکه اساسا در جایی سرسبز و خوش آب و هوا و در میان باغی بزرگ با درختان کهنسال قرار گرفته و از این گذشته بقعه قدمگاه خود یک مکان تاریخی حایز اهمیت است. در سفر به نیشابور یا مشهد از این مکان تاریخی که از طبیعت بی نظیری نیز بهره می برد دیدن کنید و علاوه بر بازدید خستگی راه را از تن به در کنید.