طراحی در بافت های تاريخی

بافت های تاریخی یکی از ارزشمند ترین هویت های هر شهر است. با رشد جمعیت، شهر نشینی و زندگی مدرن در شهرها، تخریب و زوال در بافت ها شروع شد. تا اینکه مقرراتی جهت حفظ و نگهداری از این آثار ارزشمند تدوین شد. اولین قوانین در جهت حفظ و نگهداری از بناها و بافت های تاریخی در منشور آتن (1931 میلادی) به کار برده شد. برای هر گونه اقدام جهت مرمت در این آثار باید ضوابط خاصی در آن رعایت شود، که این ضوابط در جهت قوانین وضع شده باید باشد. برای آشنایی با ضوابط طراحی در بافت های تاریخی با ایران‌نگری بمانید.

ضرورت طراحی

بافت های تاریخی یکی از مهمترین و ارشمندترین مسیرهای شهری هستند. زیرا که هویت یک شهر را در جوامع امروزی بیان می کنند. روح جمعی در این بافت ها نهفته است که نیازمند نگهداری و حمایت است. با نگاه جهانی به به بافت های تاریخی به این نتیجه می رسیم که در کشورهایی که دارای بافت ها و بناهای تاریخی هستند با اتفاق های تاریخی مختلف، به فکر حمایت و نگهداری از میراث فرهنگی خود افتاده اند. هر میراث و اثر نشانگر دروه ای از تاریخ است که در آن سبک معماری، مصالح مورد استفاده و... متفاوت و خاص بوده است. حمایت و نگهداری از بافت های تاریخی وظیفه هر جامعه ای است زیرا که زنده نگه داشتن این آثار رسالت اصلی جامعه است و مانع از زوال و نابودی آن ها می شود. برای زنده نگه داشتن بافت های تاریخی باید اقداماتی را انجام داد که از جمله آن طراحی در فضاهای بینابینی است. طراحی خود به خود نقشی گسترده را در بافت های تاریخی ایفا می کند.

ضوابط طراحی در بافت های تاریخی

این که چگونه می‌توان  بافت‌های تاریخی را در دل توسعه‌های جدید شهری حفظ کرد و جایگاه کاربردی مناسبی در شهرهای جدید برای آن ها یافت، از بنیادی‌ترین موضوعات مورد نظر است. از سوی دیگر، چگونه می توان ارتباط منطقی بین این پوسته‌ شهر با بافت تاریخی آن‌ پیدا کرد تا از این راه به توان این مجموعه‌های شهری ارزشمند را در کنار فضاهای نوین، مورد بازخوانی و حفاظت قرار داد. طراحی باید به گونه‌ای باشد که شهر را به دو قسمت جدید و قدیم تقسیم نکند و این دو در کنار یکدیگر تکامل و طراحی شوند و اجزای جدا نشدنی در دل یکدیگر باشند. ضوابط در طراحی بافت های تاریخی باید دارای ویژگی‌های زیر باشد:

• دارای ابعاد متنوعی از چگونگی تنظیم مناسبات زیستی
• زیرساخت های سکونتی
• طراحی شبکه دسترسی ها و روابط اجتماعی و فرهنگی حاکم
• پرداختن به کالبد این بافت ها

با توجه به اهمیت تمامی موضوعات اما اهمیت کالبد و نحوه برخورد، عینی ترین و ملموس ترین جنبه در طراحی بافت های تاریخی می باشد. 

ابعاد جهانی طراحی

تعریف ضوابط طراحی در بافت های تاریخی موضوعی بسیار حساس و قابل توجه است که همواره و در طول چند دهه گذشته از سوی مجامع بین المللی مورد مطالعه قرار گرفته و در نتیجه آن، چندین و چند منشور و بیانیه بین المللی حاصل شده است. به علاوه، نظریه پردازان با تاکید بر ارزش های فرهنگی، تاریخی این گونه بافت‌ها مساله را از ابعاد گوناگون مورد تحلیل قرار داده و نظریات جامعی را در این زمینه مطرح ساخته اند. در سال 1931 میلادی در شهر تاریخی آتن انجمنی از باستان شناسان، معماران و مرمتگران مقرراتی برای حفظ آثار باستانی تدوین نمودند که منشور آتن نام گرفت. در منشور چنین آمده است:

• ارزش های معماری باید محافظت شوند. چه آن گاه که صحبت از بناهای منفرد به میان است و چه زمانی که هسته های کامل شهری مورد نظرند.
• مشروط بر آن الزام از خود گذشتگی گروه های انسانی نباشد که با شرایط غیر بهداشتی درگیر هستند.
• به کار بردن سبک های گذشته در ساختمان های جدید واقع در محوطه های تاریخی با تکیه بر زیبایی شناسانه باشد.

نکته حایز اهمیت این است که بهسازی و مرمت بافت های شهری به طور مجزا و مستقل و به عنوان یک مجموعه شهری زنده و پویا تا قبل از جنگ جهانی دوم هیچ گاه مورد توجه این کنگره ها قرار نگرفته بود. اولین سمینار بین المللی که به طور آشکاری به مرمت و حفاظت و بهسازی بافت های شهری توجه می کند، کنگره گوبیو در سال 1960 میلادی است. در این کنگره، اهمیت وضعیت اجتماعی شهرها ذکر شده و موارد و موضوعات بازسازی در یک قسمت از شهرها به عنوان عملی اجتماعی تلقی شده است. از مقامات دولتی خواسته شده برای محافظت جنبه های هنری یک فضای زنده اقدامات لازم به عمل آید. در 1962 میلادی توصیه نامه یونسکو به منظور حفاظت از زیبایی و ویژگی های مجموعه و چشم اندازهای محیطی شهری و روستایی تدوین گردید. دو سال بعد در کنگره بین المللی ونیز (1964 میلادی) هم موضوع مرمت و بهسازی ونیز و 28 بافت شهری مورد تاکید قرار گرفت. در اولین ماده از این قطعنامه آمده است:

مفهوم اثر تاریخی نه فقط شامل ساخته های معماری منفرد، بلکه فضای شهری و مناظر را نیز در بر می گیرد.

در همان سال در سومین اجلاس کمیته ایکوموس در بوداپست، بیانیه ای صادر شد که بر اهمیت مجموعه های تاریخی و قدیمی به صورت بخشی از محیط انسانی تاکید داشت. هدف اصلی این بیانیه تاکید بر استفاده از معماری معاصر در مجموعه های ساختمانی و باز زنده سازی ابنیه یا بافت با عملکرد مناسب است. در سال 1973 میلادی در کنگره ایکوموس، اعلام کرد و قرار شد بررسی جامعی تحت عنوان «آینده‌ای برای گذشته ما» صورت بگیرد. برخی از مهمترین خواسته های کنگره ایکوموس به شرح زیر بود:

• شناخت حقایق ناشی از آگاهی و توجه عامه به ارزش اجتماعی معماری
• جامعه اروپا با خصایص فرهنگی ویژه‌اش از امر حفاظت و احیای بناها و محوطه های تاریخی حمایت خواهد کرد
• نحوه همکاری و مقابله مقامات مسئول دولتی محلی با این فعالیت جدید در توفیق یافتن به امری که هدفش اجرای بعضی طرح های نمونه است

از مطالعه منشورها و بیانیه ها چنین بر می آید که از بین تمامی مسایل گوناگون مطرح در حوزه مداخلات معماری و مرمتی در بافت های تاریخی، بخش هایی بین تمامی این بافت ها و مناطق صرف نظر از اقلیم، فرهنگ و پیشینه تاریخی آن ها مشترک هستند. این مسایل که به عنوان ضوابط کلی طراحی در حوزه معماری و مرمت بافت تلقی می شوند از دیدگاه نظریه پردازان مورد بررسی قرار می گیرد. توجه به بافت های تاریخی می باید به مفاهیم و مضامین نهفته در آن ها دقت نمود، نه اینکه صرفا به تقلید از این آثار پرداخت و لباس و پوشش سبکی تاریخی را به ساختمان ها پوشاند که موجب تحریف در زمان ساخت شده است و تعلق خاطر به بافت تاریخی را نیز فراهم خواهد. در عین حال نباید این تاثیر و دستیابی به تعادل با بافت قدیمی مانع نوآوری های معماری شود. ایجاد حس تعلق‌گرایی در بافت‌های تاریخی است که این به زنده نگه داشتن آن ها کمک می کند. زیرا که همین تقلیدهای کور کورانه از سبک های اروپایی و پیاده کردن آن در بافت هایی که هیچ آشنایی با آن ها ندارد، باعث از بین رفتن رنگ تعلق در اذهان مردم خواهد شد.

طراحی در بافت های تاریخی

 طراحان با حساسیت نسبت به محیط تاریخی مسولیت بزرگی را نسبت به کار خویش حس خواهند نمود. حس این آگاهی که کارشان می تواند بر زمان ظاهر در تاریخ که محیط آن را آشکار می سازد، تاثیرگذار باشد. اگر طرح بی جهت تاریخی باشد، ممکن است باعث شود محیط بیش از حد تعادل، ظاهری تاریخی بیابد. بالعکس اگر مصالح جدید و مخل تزریق گردد کیفیت تاریخی محیط کاهش خواهد یافت. بنابراین، قدرت طراحان در این است که با حس مسئولیت، احترام به شخصیت ویژه محیط و نگرش اصولی نسبت به تغییر، توسط کاهش یا افزایش متن تاریخی، موجبات بهبود بافت وجود هرزمینه تاریخی الگوهای پیچیده ای از تاثیرات و فشارهایی را بر اطرافش ایجاد خواهد نمود. در هنگام طراحی توجه به خصوصیات متن تاریخی مشتمل بر مقیاس، توده، بافت، فرم حجمی و سبک،حائز اهمیت هستند. سبک بنا آشنایی و مانوس بودن را منعکس می نماید و کیفیت سبک بستگی به طراحی خوب معماری، یکپارچگی، بافت و شالوده، حجم و توده، ترکیب بندی و ریتم دارد. ویژگی هایی که طراحی در بافت تاریخی باید داشته باشد به قرار زیر است:

• هماهنگ با بافت باشد
• بومی گرا باشد (توجه به کالبد و سازه هر منطقه)
• می تواند از عناصر مدرن باشد ولی هسمو با اهداف بافت
• از نظر انسانی جایی برای زندگی
• عدم تخریب اصالت بافت
• از نظر اجتماعی جایی برای اجتماع افراد

تمامی اندام در بافت های تاریخی می توانند مورد طراحی و پژوهش قرار بگیرند ولی باید مطابق با اهداف مرمت طراحی شوند، اهداف باید به طوری چیده و پیاده شوند که به اصالت بافت خدشه وارد نشود و در راستای بومی گرایی هر شهر و کشور باشد و تقلید کورکورانه از الگوهای مدرن دیگر نباشد، مانند استفاده از شیب در بام در مناطق گرمسیری. طراحی باید به گونه‌ای باشد که متناسب با آب و هوای هر منطقه باشد. اندام هایی قابل طراحی در بافت تاریخی هستند شامل موارد زیر است:

•  جداره ها (دیوارها و کالبد اصلی بافت)
• در و پنجره
• کف سازی
• مبلمان شهری
• مجسمه
• آب نما
• سایه‌بان

کلام آخر

با توجه به آن چه درباره طراحی درباره بافت تاریخی گفته شد، طراحی باید دارای ویژگی های کالبدی و بصری باشد. در جایگاه طراحی در بافت تاریخی این ضرورت به وجود می آید که آیا این بافت ها احتیاج به طراحی دارند و آیا طراحی کمکی به این بافت ها می کند؟

در جواب باید گفت بله، احتیاج دارند. طراحی ها و مرمت در بافت باعث زیبایی بصری در دید اولیه می شوند که این خود حس زیبایی شناسانه را به افراد می دهد. در مرحله دوم اگر طراحی نشوند و رها شوند زندگی در آن جا کم رنگ و کم کم رها می شوند و باعث عدم جذابیت برای ساکنان در بافت ها می شود. طراحی باید به گونه ای باشد که الگوی خود بافت در آن رعایت شده باشد. در غیر این صورت حس تعلق از آن گرفته شده است. بافت باید به قدری جذابیت داشته باشد که ساکنان را ترغیب به زندگی در آن جا بکند. آموزش به ساکنان بافت که دارای چنین میراثی هستند یکی از سیاست های هر جامعه است که می تواند آگاهی لازم را به افراد مربوطه بدهد. برای مالعه بیشتر در باب معماری و مرمت بناهای تاریخی با یلدامدتور بمانید.

طراحی در بافت های تاريخی طراحی در بافت های تاريخی 2019-10-06 14:08:06+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 این که چگونه می توان  بافت های تاریخی را در دل توسعه های جدید شهری حفظ کرد و جایگاه کاربردی مناسبی در شهر های جدید برای آن ها یافت، از بنیادی‌ترین موضوعات مورد نظر است. از سوی دیگر، چگونه می توان ارتباط منطقی بین این پوسته های تاریخی با بافت آن ها پیدا کرد تا از این راه بتوان این مجموعه های شهری ارزشمند را در کنار فضاهای نوین، مورد بازخوانی و حفاظت قرار داد؟ طراحی باید به گونه ای باشد که شهر را به دو قسمت جدید و قدیم تقسیم نکند. طراحی در بافت تاریخی, طراحی در بافت های تاریخی, بافت تاریخی, منشور آتن, کنگره گوبیو, یونسکو, کنگره بین المللی ونیز, ایکوموس, کمیته ایکوموس, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com