اجزای باربر در بناهای تاریخی

اجزای باربر در واقع عناصر عمودی هر بنا هستند که وزن اضافی بخش‌های فوقانی را اعم از کف و دیوارهای طبقات بالایی تحمل کرده و به طور عمودی به پی و زمین زیر پی انتقال می‌دهند و گاه نقش جداکننده فضاها را نیز ایفا می‌کند. نقش اصلی اجزای باربر در حالت بهینه، انتقال بار به صورت فشاری است. برای آشنایی با این اجزا با یلدامدتور بمانید.

ز هر کشوری دانشی شد گروه // دو دیوار کرد از دو پهلوی کوه (فردوسی)

وجه تسمیه اجزای باربر 

از لحاظ لغوی به این عناصر جرز و یا دیوار گفته می‌شود. اسپَر هم گونه‌ای دیوار یا جرز نیمه باربر است. جرز یا دیوار عنصر عمودی باربری است که فرم و نحوه‌ی باربری‌اش پیروی کامل از فرم پوشش وارده بر آن دارد، یا به عبارت دیگر پوشش‌ها نقش تعیین‌کننده در فرم، شکل و ابعاد جرزها دارند. استفاده از مصالح ذکر شده در جرزها ارتباط مستقیم با جغرافیا، شرایط محیطی، مکان قرارگیری، دوره‌ی تاریخی و اجرای بنا همراه با تکنیک خاص دارد. بیشتر جرزهای باربر با استفاده از آجر، سنگ و خشت اجرا می‌شوند. از نظر آماری بیشترین تعداد جرزهای موجود در ایران با استفاده از آجر و خشت اجرا شده است. در تعریف هر کدام از نام‌های بالا در لغت‌نامه‌ی دهخدا چنین آورده شده است:

• جرز: دیوار اتاق و ایوان - دیواری که دو طرفش در یا باز نباشد - ستون میان رو بدنه - مجردی میان دو جز دیوار - ستون.
• دیوار: از ترکیب دو کلمه‌ی «دیو + آر» تشکیل شده است. جدار و بنایی که در اطراف خانه می‌گذارند و بدان وی را محصور می‌کنند. هر چیزی که فضایی را محصور کند. خواه از مصالح بنایی باشد یا جزیی از آن. دیفال، دیوال، لاد.
• دیوار گِلین: دیواری که از گل ساخته شده باشد یا در اصلاح معماری چینه. 
• اسپَر: در اصطلاح بنایان (معماران) دیوار میان دو مجردی از بیرون سو. بدنه‌ی دیوار درسته‌ای از آجر و غیر آن که زیر طره‌ای باشد بر قسمت بیرونی عمارت.
• مجردی: در اصطلاح بنایی جرز، ستون و پایه.

انواع اجزای باربر

همان‌طور که گفته شد نقش اصلی اجزای باربر در حالت بهینه انتقال بار به صورت فشاری است که می‌توان آن‌ها را به صورت‌های زیر طبقه‌‌بندی کرد.

جرز

ستون

اسپر نیمه باربر

اسپر جداکننده

تیغه (کلاف چوبی با گچ)

عوامل گوناگونی به شرح زیر در شکل‌گیری فرم این اجزای باربر در بناهای تاریخی موثر هستند، که تاثیر توام آن‌ها به تنوع در فرم‌های به‌کاررفته می‌انجامد که شامل موارد زیر هستند:

وضعیت بستر کار یا جنس زمین

شرایط آب و هوا

طرح کلی ساختمان

مکان قرارگیری اجزای باربر در بنا

استفاده از انواع پوشش رایج در بناهای تاریخی (تخت، منحنی و شیب‌دار) علاوه بر مشخص کردن میزان بار وارده بر این اجزا، نحوه‌ی انتقال و میزان گستردگی بار را مشخص می‌کند.

کمیت و کیفیت بار وارد بر اجزای باربر ارتباط مستقیم با نوع پوشش به کار رفته در فضا دارد.

نحوه‌ی اجرای اجزای باربر در بنا

تمهیدات برای ایجاد کیفیت در اجرای فرم اجزای باربر 

در تقسیم‌‌بندی فرم‌های به کار رفته در اجزای باربر و با دخالت عواملی که در ادامه به آن ها اشاره می‌شود، به دو حالت کلی پیوسته و نیمه‌ پیوسته تقسیم می‌شوند، که ارتباط مستقیم با نوع پوشش به کار رفته در فضا دارد. از جمله تمهیداتی که اجرا کنندگان با بهره‌‌گیری از آن‌ها علاوه بر تغییر در فرم می‌توانند در کمیت، کیفیت و نحوه‌ی باربری تغییراتی به وجود آورند شامل موارد زیر است.

1.  جنس و نوع و مقاومت مواد و مصالح به کار رفته که این نیز خود بر دو گونه است: مصالح باربر و ملات‌ها. معمولا در ساخت عناصر باربر از مصالح گوناگونی از قبیل خاک و سنگ طبیعی، گل به صورت ساده (چینه)، خاک قالب زده (که خام آن خشت و پخته شده‌اش همان آجر باشد)، قطعات سنگ به صورت قلوه و لاشه و...، و نیز چوب و همچنین ترکیبی از مواد برشمرده در بالا؛ و از سویی نیز ملات‌هایی همچون ملات گل، گل-آهک و مانند آن‌ها به عنوان عنصر چسباننده مصالح اصلی باربر به هم، سود جسته می‌شود. بنابراین، پُر واضح است که بسته به مواد به کار رفته در ساخت یک عنصر باربر، میزان ایستادگی آن در برابر بارهای وارده نیز متفاوت خواهد بود.
2. ابعاد عنصر باربر به طور کلی و همچنین ابعاد مصالح آن به صورت جز، و نسبت هر دسته از این ابعاد و اندازه‌ها به هم (درازا، ستبرا، بلندا). برای مثال، نسبت بلندای یک ستون به سطح مقطع آن ارتباط مستقیمی دارد با ضریب رعنایی‌اش که افزایش این ضریب، کاهش ایستایی ستون را در پی خواهد داشت.
3. اجرا و کیفیت آن که شامل گستره‌ی وسیعی از عوامل تاثیرگذار می‌گردد، همچون چیدمان مصالح، هم‌پوشانی، هشت و گیر، رواداری‌ها و اصولا کلیه‌ی نقاط قوت و ضعف اجرا. رعایت هشت و گیر مناسب مصالح به هنگام اجرای جرزها و یا رعایت مسایل گوناگون اجرایی در فصول چهارگانه‌ی سال (از نظر سرما و گرما)، و همچنین درنظرگرفتن تمام جزییات بایسته برای یک اجرای مطلوب در حد امکان، همه و همه عواملی‌اند که به پایداری هرچه بیشتر عضو باربر می‌انجامند. یا مثال دیگر، یاری جستن از وا افتادگی در جرزهاست. هر جرز به هر دلیلی نشست کند، دوران آن همواره رو به فضای آزاد رخ می‌دهد. در جرزهای شاقولی، به مدد کلاف چوبی از دوران پیش‌گیری می‌شود. در حالی که در برخی جرزهای خشتی، برخورد با این مساله بدین گونه است که جرز از ابتدا با اندکی وا افتادگی برپا‌می‌گردد؛ یعنی پای جرز کمی جلوتر از قسمت بالای آن می‌باشد. اجرای کلاف‌های چوبی در دیوارهای خشتی، چیدن رگ‌های خشت یا آجر در دیوارهای چینه‌ای، و یا همچنین نصب تخته‌سنگ‌های بزرگ‌تر به صورت کلاف در دیوارهای سنگی جهت بهبود بخشیدن به پخش بار نیز از جمله موارد اجرایی هستند که رعایت ضوابط مناسب و به کارگیری چنین جزییاتی به هنگام اجرا، بر کیفیت و دوام جرز و دیوارها می‌افزاید.
4. کمیت و کیفیت روزن‌های به‌کاررفته (در، پنجره، تاقچه) و به طور کلی وضعیت پر و خالی‌ها چه در خود بدنه‌ی جزو باربری مانند جرز و یا به صورت نسبت حجم دیوارها به سطح کل زیربنا. فاصله‌ی این اجزا از هم که تعیین کننده‌ی سطح باربریشان نیز می‌باشد، و همچنین اندازه و محل بازشوهای درون هر جرز نیز در زمره‌ی عوامل تاثیرگذار بر میزان باربری آن به شمار می‌روند. اجزای باربر با استفاده از مصالحی چون سنگ، آجر، چوب، خشت و چینه و یا ترکیبی از آن‌ها به همراه ملات و عناصر اتصال ‌دهنده اجرا می‌گردند و نقش آن‌ها در انتقال بار ایجاب می‌نماید که بیشترین همگنی ملات و مصالح به کار رفته را داشته باشند. به همین دلیل است که هر جزو باربر را بایستی به عنوان یک عنصر کاملا همگن درنظر داشت.

اجزای باربر در بناهای تاریخی اجزای باربر در بناهای تاریخی 2019-12-31 15:12:29+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 اجزای باربر در واقع عناصر عمودی هر بنا هستند که وزن اضافی بخش‌های فوقانی را اعم از کف و دیوارهای طبقات بالایی تحمل کرده و به طور عمودی به پی و زمین زیر پی انتقال می‌دهند و گاه نقش جداکننده فضاها را نیز ایفا می‌کند. اجزای باربر, مرمت نگری, مرمت بافت تاریخی, مرمت آثار, مرمت آثار تاریخی, مرمت بناهای تاریخی, آسیب شناسی و مرمت بناهای تاریخی, آسیب شناسی در مرمت بناهای تاریخی, آسیب شناسی بنای تاریخی, آسیب شناسی در بناهای تاریخی, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com