تعریف شهر

شهر یکى از پدیده‌هاى بشرى در محیط زیست به‌منظور اسکان، تامین معیشت، داشتن روابط اجتماعى و اقتصادى و مانند آن ها است، ولى اولین آن نیست. انسان، خود محیط سکونت خود را فراهم کرده و خود به ایجاد و نحوه‌ی زندگى در آن اقدام نموده است. احساس لزوم تثبیت در یک نقطه و احتیاج به زندگى در کنار یکدیگر و لازم و ملزومات آن‌ها، انسان را بر آن داشته است که هماهنگ با محیط طبیعى و داده‌هاى ساختمانى محیط اطراف خود، به ایجاد مسکن دست بزند. ده‌نشینى و شهرنشینی، یکى از اقسام نحوه‌ی زندگى بشر بر سطح زمین و به‌عنوان استقرار ثابت بشر در محیط زیست است. در این مقاله از شهر نگری سعی شده تا ضمن معرفی شهر، به نظریات صاحب نظران در این زمینه نیز اشاره گردد.

به‌عبارت ساده، شهر را مى‌توان یک واحد اجتماعى و سیاسی، یک واحد فعالیتی، فیزیکى و جمعیتى دانست. به‌عبارت کلى‌تر، شهر عبارت از الحاق یک مکان فیزیکى با مردم ساکن آن است. ولى مى‌توان این تعریف را کامل‌تر نمود و گفت: شهر مجموعه‌اى از ترکیب عوامل طبیعی، اجتماعى و محیط‌هاى ساخته شده توسط انسان است که در آن جمعیت ساکن متمرکز شده است. جمعیت در این مجموعه به‌صورت منظمى درآمده و آداب و رسومى را براى خود ابداع کرده است. علاوه بر آن، این جمعیت به‌صورت مختلف تخصص یافته، ولى از نظر تولید انرژى و غذا معمولا وابستگى شدیدى به مجموعه‌هاى مشابه با طبیعت یا مجموعه‌هاى روستایى دارد.

براى شهر یعنى پدیده‌اى که همه آن را مى‌شناسیم و به‌روشنى به‌وجود آن آگاهى داریم، تعاریف زیادى شده است.

• در بسیاری از تعاریف شهر، دو عامل عمده‌ی تجارت و خدمات را از ارکان اصلی شهرهای پیشرفته می‌دانند و جمعیت را نادیده می‌گیرند. در حقیقت شهر، ترکیب عوامل طبیعی، اجتماعی و محیط‌های ساخته شده توسط انسان است که در آن جمعیت متخصص ساکن هستند.
•  منظور از شهر، منطقه جغرافیایی است که دارای جمعیت مشخصی بوده و تراکم جمعیت در آن وجود داشته و افراد در آن به امور غیر کشاورزی اشتغال داشته باشند.
•  شهرها مکان‌های تمرکز یافته‌ای هستند که انواع فعالیت‌ها و مشاغل در آن‌ها به صورت مراکز اجتماعی و تجاری متمرکز شده‌اند تا نواحی اطراف از آن بهره­‌مند شوند.
• ساده­‌ترین الگوی شهر که گویای تمرکز یافتگی فعالیت، جمعیت و مشاغل است به شکل دایره‌ای است با هسته‌ای از فعالیت‌ها در مرکز، که محله‌های مسکونی پیرامون آن هسته را فرا گرفته اند.

اگر تمام شهرهاى دنیا را نیز مطالعه کنیم به یک مفهوم کلى نخواهیم رسید. ولى قدر مسلم آن است که وقتى صحبت از شهر مى‌شود، معمولا پدیده‌ها و تصاویرى در ذهن انسان شکل مى‌گیرد که غیر از آن چیزهایى است که در روستاها وجود دارد.

به‌طور کلی، جمعیت نسبتا متراکم، وجود خیابان‌ها و مراکز و تجارت، ساختمان‌هاى مرتفع که نسبت به دهات و روستاها متفاوت است، امکانات رفاهى و آموزشى و وجود گسترده وسائط نقلیه، همه علایمى است که در شهر وجود دارد. در دوره‌هاى گذشته بسیارى از این علایم به چشم نمى‌خورده است، ولى به بسیارى از نقاط، شهر گفته مى‌شده است. در تمدن‌هاى خیلى قدیمى مراکز جمعیتى وجود داشته که به آن نقاط شهر اطلاق مى‌شده و قطعا به مناسبت نوع شغل و وظایفى که به‌عهده داشته‌اند با مناطق روستایى متفاوت بوده‌اند. به‌عنوان مثال، رومیان لغتى را به‌نام «Uebs» استعمال کرده‌اند که درست در مقابل روستا استعمال داشته، و زمانى این لغت را به‌کار ‌برده‌اند که مثلا به محلى مى‌رفتند که فرم زندگى و مشاغل آن، با زندگى روستایى متفاوت بوده است. امروزه معمولا در یک منطقه به نقاطى اسم شهر مى‌دهند که داراى جمعیتى بوده و از نظر فعالیت، متنوع‌تر از مناطق روستایى باشند. ولى این حکم نیز قطعى نمى‌تواند باشد. زیرا چه بسیار مراکز و نقاطى وجود دارند که در یک فصل از سال داراى جمعیت هستند و در غیر آن فصول خالى از جمعیت.

تعریف عددی شهر

تعریف عددى ساده‌ترین تعریفى است که مى‌توان از شهر نمود. زیرا یکى از بهترین وجه‌های تمایز بین شهر و ده، تعداد جمعیت آن است. بر اساس عدد مى‌توان شهر را چنین تعریف نمود: مرکزى از اجتماع نفوس که در نقطه‌اى گرد آمده و تراکم و انبوهى جمعیت در آن از حد معینى پائین‌تر نباشد. بر این اساس در بیشتر ممالک، حد جمعیت شهر 2500 نفر است. یادآور مى‌شود که تعداد و رقم شاخص براى شناخت شهر، هم از نظر زمانى و هم از نظر مکانى متفاوت است، و مهم‌تر آنکه در هر کشورى بنا به موقعیت خاص آن کشور حد جمعیت شهر تفاوت مى‌کند. مثلا، در فرانسه مقیاس شناخت شهر از ده، تعداد 2000 نفر ساکن است. در آلمان، چکسلواکى و ترکیه هم، رقم 2000 نفر ملاک تشخیص شهر از روستا است. در ایالات متحده و مکزیک رقم 2500 نفر و در هلند و یونان و ایران 5000 نفر و در ایرلند رقم 1500 نفر مشخص‌کننده‌ی شهرى بودن یا روستایى بودن یک نقطه است. بعضى معتقد هستند منطقه‌ی شهرى به مناسبت آنکه دائما در حال توسعه است و شهرها را نمى‌توان در یک چهار دیوارى قرار داد که بتوان حدود و تعداد آن‌ها را مشخص کرد، بهتر است که به این‌گونه موارد به‌جاى کلمه شهر، منطقه‌ی شهرى اطلاق شود. تعریف آمارى و عددى ضمن آنکه تعریف روشن و ساده‌اى است، ولى از نظر علمى نمی‌توان آن را تعریف جامعى دانست.

تعریف تاریخى شهر

برخى از علما معتقد هستند که مراکزى که از قدیم نام شهر به آن‌ها اطلاق شده است، به‌عنوان شهر شناخته مى‌شوند و در واقع به افتخار قدمتى که دارند، همیشه شهر باقى مى‌مانند.

تعریف حقوقى شهر

نوع دیگر تعریف شهر تعریف حقوقى و ادارى است. در دوره‌هاى گذشته، شهرها داراى امتیازاتى بودند که در روستاها وجود نداشت. مانند بسیارى از شهرهاى قرون وسطایى که حق داشتند براى خود بازار داشته باشند، یا به خدمات نظامى بپردازند. در حالى‌که روستاها از این امتیاز برخوردار نبودند.

شهر و انسان همواره به هم وابسته بوده اند. همین وابستگی، نظریات خاصی را به دنبال داشته است به عنوان مثال، نزد یونانیان، شهر به‌سان پاره سنگی بوده که مجسمه‌ی انسان از دل آن بیرون می‌آمده و یا نزد رومیان، شهر، چونان پدری شناخته می شده است که فرزند از آن به دست آمده. همچنان که نزد ایرانیان قدیم، مام وطن، زادگاه و زیستگاه انسان بوده است. نزد بسیاری از فیلسوفان مسلمان، شهر، محصول زندگی اجتماعی و متعاونانه‌ی انسان‌ها است. اگر چه نظریات مربوط به نسبت انسان و شهر، مختلف و چه بسا متفاوت است، اما این نسبت، حکایت از امر مهمی در پیوستگی دو سر طیف تبیین انسان و مدینه دارد.

تعریف شهر را می توان از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار داد:

• تعریف شهر از منظر اقتصاد: شهر محلی است که غالب فعالیت‌های آن صنعت و خدمات باشد.
• تعریف شهر از منظر جمعیت: بر اساس استانداردهای جمعیتی کشورهای مختلف متفاوت است. مثلا در ایالات متحده 2500 نفر
• تعریف شهر از منظر مساحت: گاهی شهر را بر اساس مساحتی که دارد می توان تعریف کرد.
• تعریف شهر از منظر فرهنگ: زبان، ویژگی‌های رفتاری مشترک و... می تواند مبین وجود یک شهر باشد.
• تعریف شهر از منظر سازمان سیاسی-اداری: در روستاها چارچوب سازمان یافته سیاسی-اداری موجود نیست ولی در شهر می‌توان آن را یافت.
• تعریف شهر از منظر معیار کالبدی: شهر جایی است که از یک نظم در طراحی و کالبد تبعیت می کند.
• تعریف شهر از منظر تکنولوژی: معیاری است که بر اساس آن شهر را محل تبلور تکنولوژی می دانند.
• تعریف شهر از منظر اکولوژی (زیست بوم): شهر محصول تلاش انسان جهت غلبه بر محیط طبیعی است.
• تعریف شهر از منظر جامعه شناسی: شهر، مکان کنش­ های اجتماعی در ابعاد مختلف برای گروه های اجتماعی است.

تعریف شهر از دیدگاه نظریه پردازان

پروفسور هوفر شهر را این‌گونه تعریف می‌کنند:

شهر نتیجه ارتباط میان شش جنبه است:

1. ساخت اقتصادی (تنوع فعالیت و اشتغال)
2. ساختار اجتماعی (تفاوت طبقات اجتماعی)
3. ساخت کالبدی (طرح ساختمان‌های عمومی، حصار و...)
4. موقعیت جغرافیایی
5. موقعیت قانونی (قانون اساسی، دستگاه‌های حقوقی، محلات)
6. حیات سیاسی

روستاها به خصوص روستاهای بزرگ کم و بیش می توانند پنج جنبه از جنبه های فوق را داشته باشند، لیکن وجه تمایز اساسی شهر با روستا در «حیات سیاسی» است که شاخص آن همان «حاکمیت عمومی» است.

• لوئیز ورث: شهر سکونتگاهی دائمی و نسبتا بزرگ است برای افرادی که از نظر اجتماعی ناهمگونند.
• امیل دورکیم: شهر محل توسعه اطلاعات در یک منطقه اخلاقی است.
• ژان رمی: شهر دارای نظم و انسجام فرهنگی همراه با نوآوری و پیشرفت است.
• تعریف شهر از نظر مکتب شیکاگو: شهر همانند یک اندام زنده اجتماعی، محل اسکان طبیعی انسان متمدن است.
• تعریف شهر از نظر رابرت پارک: شهر ترکیبی است از عناصر مادی (مدنیت) و غیر مادی (اخلاقی) است که دومی مهم‌تر است.

به‌نظر جغرافى‌دانان، شهر منظره‌اى مصنوعى از خیابان‌ها، ساختمان‌ها، دستگاه‌ها و بناهایى است که زندگى شهرى را امکان‌پذیر مى‌سازد. جغرافى‌دانان شهر را به‌عنوان یک واحد مجزا به‌حساب نیاورده و ارتباط متقابل آن را با منطقه و کشور مورد مطالعه قرار مى‌دهند.

کلام آخر

روى‌هم رفته از تعاریفى که ذکر شد، هر چند که هیچ کدام به دلایلى آن‌طور که باید گویا نمى‌باشند، شاید بتوان براى شهرها مشخصاتى قایل شد. این مشخصات مى‌تواند از نظر جمعیتی، مساحت نوع مشاغل، روابط مردم، امکانات رفاهى و تاسیسات عمومی، عوامل تجارى و ادارى و صنعتی، بافت و ساختمان فیزیکی، تصاویرى از شهر را در ذهن به‌وجود آورد. در حقیقت شهر جایى است با جمعیت تعلیم یافته در بخش خدمات اداری، بانکداری، آموزش و پرورش، بهداشت، صنایع و کارخانه‌هاى بزرگ، با سبک زندگى متفاوت از جامعه روستایى. در مطالب بعدی به چگونگی پیدایش شهرها و توسعه‌ی شهرها پرداخته خواهد شد، در بخش شهر نگری همراه یلدامدتور باشید.

تعریف شهر تعریف شهر 2019-10-14 15:16:32+3:30 2024-06-08 21:41:21+3:30 شهر به معناى کامل يک سيستم باز است، يعنى نمى‌تواند از هر نظر کامل و مجموعه‌اى از تمام عناصر لازم جهت ادامه‌ی حيات خود باشد. بنابراين به‌طور مجزا و جدا از ساير نقاط نمى‌تواند به فعاليت خود ادامه دهد. بنابراين مبادله‌ی احتياجات فيزيکی، طبيعى و اقتصادي، اجتماعي، فرهنگى و خلاصه تمام ضروريات بين شهر و ديگر واحدهاى زيستي، از مهم‌ترين شرايط ادامه‌ی حيات شهرها است.در واقع مکانی برای اسکان گروهی انسان‌ها و محل فعالیت آن‌ها، عام ترین تعریف شهر به شمار می رود. شهرنگری, شهر نگری, شهر چیست, تعریف شهر, بهاره بهنود Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/2045 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com