استان کردستان

اطلاعات جغرافیایی

کردستان استانی سرسبز و خرم با وسعتی معادل 28203 کیلومتر مربع در غرب ایران و در مجاورت بخش شرقی کشور عراق قرار دارد و از شمال به استان‌های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است. استان كردستان بر اساس آخرين تقسيمات كشوری دارای 10 شهرستان، 25 شهر، 23 بخش، 79 دهستان و 1767 آبادی دارای سكنه است. در حال حاضر استان کردستان با مجموعه شهرها،‌ روستاها و عشایری که در نقاط  مختلف آن پراکنده شده و استقرار یافته‌اند، به یکی از نواحی در حال توسعه غرب کشور تبدیل شده و از پتانسیل‌های توریستی بسیار خوبی برخوردار است.

اطلاعات تاریخی و فرهنگی

كردها مردمانی آريايی نژاند كه چندين هزار سال قبل از ميلاد به اين منطقه مهاجرت كرده‌اند. تاريخ اقوام كرد تا قبل از اسلام چندان روشن نيست. در اسناد سومری و بابلی و اكدی و آشوری نام اقومی ديده می شود كه شباهت به كلمه كرد دارد. ولی از همه نزديکتر، چه از لحاظ زبان و چه از نظر جغرافيايی و چه از نظر توصيفی، نام قومی است بـه نـام  كردوخوی، که در كتاب سفر جنگی گزنفون ذكر شده است.

اين قوم در كوه‌ها و دره‌ها ميان عراق و ارمنستان و مخصوصا در محلی كه امروزه زخو ناميده می شود و در 60 كيلومتری شمال غربی موصول در عراق قرار دارد، ساكن بوده‌اند. گزنفون، آنان را به دليری و چالاكی می ستايد. اين قوم سپاه 10000 نفری گزنفون را تا هنگامی كه به جلگه‌های شمال رسيدند، تعقيب كردند و صـدماتی نيز بر آن‌ها وارد آوردند.

در دوره‌ صفوی نخستين كتاب مهم در باره‌ قوم كرد به زبان فارسی تدوين شده كه همان شرفنامه بدليسی است.

اعراب در سال 16 يا 20 هجری قمری قلعه‌ها و استحكامات كردها را تصرف كردند. در 23 هجری قمری كه سپاه عرب در ايلات فارس مشغول فتوحات بود، کردهای فارس در دفاع از فسا و دارابجر شركت داشتند. فتح شهر زور و دارآباد كه از شهرهای كردنشين بودند در سال 22 هجری قمری صورت گرفت.

ظاهرا اصطلاح كردستان را سلاجقه برای جدا سازی نواحی كردنشين از ولايت جبال عراق وضع كردند. کردستان در آن زمان ايلاتی بود شامل سرزمين‌های بين آذربايجان و لرستان امروزی و قسمتی از اراضی سلسله جبال زاگرس. مركز آن نيز ابتدا ناحيه‌ بهار در 18 كيلومتری شمال غربی همدان بود و بعدها چمچمال در نزديک كرمانشاه امروزی مرکز کردستان قرار داشت.

شهرهای كردستان در زمان حمله مغول از قتل و غارت مصون نماند. در زمان تيمور و تركمنان قره قويونلو و آق قويونلو، كردستان و ديار بكرش ميدان تاخت و تاز سپاهان تيمور و تركمانان شد.

شاه اسماعيل اول؛ موسس سلسله صفويه به علت اين كه كردها پيرو مذهب تسنن بودند، چندان روابط حسنه‌ای با آن‌ها نداشت. سلاطين عثمانی در تقويت هر چه بيشتر كردان می كوشيدند. در دوره‌ صفويه دولت ايران به قسمت وسيعی از كردستان آن روز تسلط داشت كه دامنه‌های شرقی كوه‌های زاگرس را در بر می گرفت.

به استناد گفته مورخين، قلعه سنه دژ (سنندج) را سليمان خان اردلان؛ والی كردستان در زمان شـاه صفی آباد سـاخت و كلمه غم‌ها را كه به حساب ابجد 1046 می شود، ماده تاريخ آن قرارداد. هيچ یک از جغرافی نويسان اسلامی، این شهر را به اين اسم در آثار خود ذكر نكرده‌ اند.

در گذشته به جای شهر سنندج فعلی شهری به نام  سير وجود داشت كه اين كلمه به معنای سـی سر است. مجاور سی سـر، محـلي بود به نام صد خانيه (صد خانه) كه احتمالا به مرور زمان اين نام به سنه تغيير يافته است. سنندج مدت چهار قرن تحت حكومت حكام موروثی خاندان اردلان بود كه نسبت خود را به ساسانيان مي‌رسانيدند.

در سال 1284 هجری قمری دولت مركزی، حاج ميرزا معتمدالدوله؛ عموی ناصر الدين شاه را به حكومت كردستان منصوب كرد كه تا سال 1291 هجری قمری در آن‌جا حكمراني كرد.

در حال حاضر سنندج مركز استان و يكی از شهرها زيبای كردستان و غرب كشور محسوب می شود.

يكی از مهمترين جاذبه‌های استان كردستان ويژگي‌های فرهنگی آن است كه نمونه اين ويژگي ها در سراسر كشور كم‌نظير هستند. اين ويژگی ها در عوامل فرهنگی همانند زبان، لباس، موسيقی، رقص، جشن‌ها و مراسم خاص و صنايع دستی بارزتر از ساير عوامل فرهنگی نمايان شده‌اند. اين ويژگی های فرهنگی برخلاف برخی مناطق كشور هنوز در اين استان به صورت پويا در زندگی مردم جاری است.

از جمله غذاهای محلی استان کردستان می توان به دوغه‌وا یا آش دوغ، ساوار، گردول، شله گنیم، دوغین یا آش گزنه، رشته‌رون اشاره کرد.

اطلاعات زیست محیطی

سرچشمه بسیاری از رودخانه‌های بزرگ در کوه‌های کردستان واقع شده‌اند. رودخانه سيروان كه طويل‌ترين رودخانه در كردستان است و شعبات مهم آن دزلی مريوان، گردلان، رزاب قطوند، گاودره و رودخانه قشلاق است وارد كشور عراق می شود. به علت قرار گرفتن اين رودخانه‌ها در دره‌های عميق و دبی زياد آن ها در فصل بهار عموما برای ورزش مفرح قايقراني و رفتينگ مناسب می باشند. همچنين حواشی رودخانه‌ها محل زندگی پرندگان و رويش درختان و گل‌های وحشی است كه در بسياری از مسيرها به ويژه در اورامان، رودخانه سيروان مناظر زيبايی را در دره‌ها و كوه‌ها به وجود آورده كه ديدن آن ها برای هر گردشگری جذاب و لذت‌بخش است.

استان کردستان دارای چهار درياچه زريوار در مريوان، درياچه پشت سد قشلاق در 15 كيلومتری شمال شهر سنندج، درياچه پشت سد گاوشان در 45 كيلومتری جنوب سنندج و درياچه پشت سد بوكان در شمال شهر سقز می باشد. اين درياچه‌ها محل بسيار مناسبی برای اجرای برنامه‌های تورگردانی هستند.

از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه‌ای کوهستانی می‌باشد. به گونه‌ای که کوه شاهو با ارتفاع 3300 متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود 900 متر کم ارتفاع‌ترین نقطه استان می‌باشد.

اقلیم کردستان متاثر از توده‌های هوای گرم و مرطوب مدیترانه‌ای است که این توده‌ها موجب بارندگی‌هایی در بهار و ریزش برف در زمستان ها شده است. این توده‌های هوایی که از اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه با برخورد به ارتفاعات زاگرس به وجود می آید بخش قابل توجهی از رطوبت را به صورت بارش‌های پراکنده برف و باران در این منطقه نشان می‌دهند.

نفوذ توده‌های مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان و دریاچه زریوار تاثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد. میزان رطوبت و بارش مناسب باعث ایجاد جنگل‌های انبوه بلوط و گونه‌های مختلف درختان جنگلی شده است. در غرب استان میزان بارش‌ها بیشتر از سایر نقاط است.

بیش‌تر جنگل‌های استان دراطراف شهرهای بانه و مریوان واقع شده و بعد از جنگل‌های شمال کشور در درجه دوم اهمیت قرار دارند.

نمادهای استان

لباس های مردم استان، موسیقی و مجسمه های میادین سنندج نماد فرهنگ و هویت مردم کردستان و تصویری روشن از استقامت مردم کرد در این گوشه از خاک ایران اسلامی هستند.

جاذبه های گردشگری

• پارک جنگلی آبیدر
• منطقه اورامان
• روستای پلکانی پالنگان
• رودخانه سقز (چم سقز)
• دریاچه زریوار
• کوه آر بابا بانه
• آبشاربل
• چهل‌چشمه
• سراب قروه
• آبشارکویله
• غار کرفتو

مشاهیر

• سلطان صلاح الدین ایوبی
• شیخ محمود برزنجی
• قاضی محمد
• مولوی سید عبدالرحیم تایجوزی
• حاج ملا حسین مجدی (مهابادی)
• علامه ملا حامد
• علامه شیخ عبدالحسین فاضل گروسی
• محمد فاضل خان گروسی
• حسنعلی خان امیرنظام گروسی
• صیدی هورامی
• استاد علامه ملا عبدالکریم مدرس
• محمد علی سلطانی
• ابراهیم احمد
• ملا مصطفی بارزانی

صنایع دستی

• نازک كاری چوب
• دست بافی
• خراطی
• ساخت زينت آلات محلی
• سوزن دوزی و روكاری
• سفال گری
• حصيربافی
• گيوه دوزی
• نمدمالی
• ساخت محصولات چرمی

آداب و رسوم

• ميرنوروزی و مراسم‌ كوسه‌ گردی
• مراسم‌ ميرميرين‌ يا اميربهادری
• مراسم سمنو پزان
• مراسم پیر شالیار