نام‌های دیگر مکان

• توف بلیتی

موقعیت جغرافیایی سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر همان طور که از نامش پیداست در شهر تاریخی شوشتر از توابع استان خوزستان قرار دارد. شهرستان زیبای شوشتر در 85 کیلومتری مرکز استان واقع شده و بخش عظیمی از این بنای تاریخی را در خود جای داده است. سازه‌های آبی شوشتر را می‌توانید با عبور از زیارتگاه مقام صاحب و در نزدیکی پل گرگر بیابید. جایی که منظره‌ خوبی از این سازه ها به همراه صدای دلنشین آب باعث می‌شود گردشگران تماشای منظره را به ورود به داخل ترجیح دهند. 

سیر تاریخی و فرهنگی

سازه های آبی شوشتر را هخامنشیان در شوشتر ایجاد کردند تا آب شهر را مدیریت کرده و به گونه‌ای بهتر از آن بهره‌برداری کنند تا علاوه بر استفاده‌های شرب و کشاورزی از برای آسیاب کردن گندم نیز استفاده کنند و تا زمان ساسانیان یکی از ارکان اصلی شهر به شمار می‌رفت. طراحی و عملکرد این سازه به حدی تاثیر گذار و شگرف بود که اعراب به هنگام مواجهه با آن، آن را یکی از عجایب هفتگانه جهان می‌دانستند.

پله‌هایی که در بخش جنوبی محوطه قرار دارند و تعدادشان به 200 پله می‌رسد به بخش مسکونی بالای سازه‌ها می رسد. این پله ها قدمتی 3 هزار ساله دارند و با سنگ نوشته هایی مزین شده اند که تاریخ محوطه را تصویر می‌کند. هرودت در زمان حیات خود چیزی در حدود 2500 سال پیش قدمت آن را 1000 سال تخمین زده بود. اتاقک‌هایی در مسیر این پله‌ها مشاهده می‌کنید که بنا به نظر کارشناسان اتاقک نگهبانی بوده و پنجره‌های که موازی و به سمت دهانه آبشار است برای دید بهتر نگهبانان تعبیه شده است.

معماری سازه های آبی شوشتر

این مجموعه عظیم از تعدادی پل، بند آب، آسیاب، کانال و آبشار به صورت به هم پیوسته تشکیل شده است که در کنار هم سیستمی پیچیده و دقیق برای آبرسانی به شهر ایجاد می‌کنند. پل گرگر بر فراز این سازه دید مناسبی به تشکیلات آن مانند تونل‌ها، آسیاب‌ها و... به وجود آورده اما برای درک بهتر مجموعه از ورودی ساباط به دهلیزی وارد می‌شوید که صدای توفنده آب و تاریکی راهروی مسقف هیجان خوبی برای رو به رو شدن با سازه‌هایی که قدمتی هزار ساله دارند ایجاد می کند. گذر از ساختمان‌هایی تو در تو با سقف کوتاه که آبی زلال در آن جریان دارد و همگی به حوض میانی می‌ریزد. فشار آب ورودی چرخ بزرگ چوبی که در زیر حوض وجود دارد را می چرخاند و این چرخ آسیاب مرکزی را به حرکت در می‌آورد. بدین ترتیب گندم مردم شهر به راحتی به آرد تبدیل می‌شود. با عبور از این تونل‌ها و اتاق‌های پیچ در پیچ و مشاهده سیستم آسیاب آبی به محیط سربازی که با آبشارهایی متعدد دور تا دور آن احاطه شده است مواجه می‌شویم. این محدوده را که به آن در زبان محلی توف بلیتی می‌گویند از تونل‌هایی دست کن در میان سنگ‌ها تشکیل شده که خروج آب از آن ها آبشاهای زیبایی ایجاد می‌کند. این تونل‌ها که در دو طرف سد سنگی گرگر قرار دارند آب پشت سد را به این حوض مرکزی منتقل می‌کنند. محوطه‌ سازه‌های آبی به طور کلی از سنگ‌ها و اتاق‌هایی تو در تو و حکاکی شده ساخته شده است. 

بخش جالب سازه های آبی شوشتر شوادون یا شبستان است که تا سال های اخیر محل دورهمی‌ها و شب نشینی مردم خونگرم شوشتر بوده است. شوادون اتاقک‌های سنگی‌ای است که در صخره‌های شنی ساخته اند و در گذشته محل استراحت آسیابان در روز و محل نگهبانان در شب بوده است. تعبیه چند منفذ در سقف اتاقک به آسیابان دید مناسبی برای اندازه گیری و تنظیم آسیاب‌ها حتی در هنگام استراحت می‌داد.

ارزش‌های خاص سازه های آبی شوشتر

سازه های آبی شوشتر را می‌توان یکی از شاهکارهای مهندسی جهان دانست. یکی از باستان شناسان مشهور فرانسوی به نام مادام ژان دیولافوا در بازدید خود از این سازه‌های حیرت انگیز آن را بزرگترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی عنوان کرد. این مجموعه نه تنها گردشگران را از اقصی نقاط جهان بلکه باستان شناسان و پژوهشگرانی را نیز به حضور می‌پذیرد که همه ساله در این مجموعه 5 هکتاری به کاوش و بررسی مهندسی سازه می‌پردازند. به گونه‌ای که موسسات علمی و آموزشی از یونسکو و سایر مراکز علمی اروپا و آمریکا، کلاس های آموزشی در محوطه باستانی برگزار می‌کنند.