نام های دیگر مکان

• کهن دژ ماهنشان
• دژ بهستان

موقعیت جغرافیایی قلعه بهستان

قلعه بهستان یا کهن دژ در شهرستان ماهنشان در استان زنجان، در نزدیکی روستای بهستان و در کنار رودخانه قزل اوزن قرار دارد. شهرستان ماهشان در 113 کیلومتری شمال غرب شهر زنجان قرار دارد. شهرستان ماهنشان یکی از آبادترین و بکرترین مناطق استان زنجان است و از جاذبه های تاریخی و طبیعی فراوانی هم چون دریاچه طبیعی، رودخانه‌ های متعدد دایمی و فصلی، کوه های سر‌ به‌ فلک‌ کشیده، چشمه‌ها، باغ‌ها و کشتزارهای زیبا و دیدنی برخوردار است. این شهرستان را می توان از جمله نقاط استان زنجان عنوان کرد که به لحاظ برخورداری از آثار تاریخی و گردشگری دارای پتانسیل های ویژه گردشگری است. 184 اثر تاریخی گردشگری در شهرستان ماهنشان وجود دارد كه بخشی از این آثار تاریخی مربوط به دوران عصر مفرغ (برنز) با قدمت پنج هزار سال است.

سیر تاریخی و فرهنگی

قلعه بهستان از نظر قدمت در برخی نوشته ها به دوره مادها نسبت داده شده است. اما بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی انجام گرفته تا کنون، پیشینه این دژ به دوره هخامنشیان به اثبات رسیده است. این قلعه در دوره اسلامی و قرن 5 تا 7 هجری نیز مورد استفاده بوده است. قلعه بهستان، قلعه زیبا و تاریخی استوار و ایستاده در مسیر رودخانه قزل اوزن، یکی از 20 قلعه تاریخی شهرستان ماهنشان است که به علت شرایط زمانی خاص آن دوره، حاکمان برای دفاع از خود و مردم، اقدام به ساخت این قلعه نموده اند.

امروزه دو عامل اصلی  قلعه تاریخی بهستان را تهدید و موجبات تخریب آن را فراهم می سازد که عبارتند از:

1. عوامل طبیعی: که خود شامل آب و هوای طبیعی، وزش بادهای تند و از همه مهم تر عبور رودخانه قزل اوزن از دامنه شمالی قلعه که شست و شوی دیواره ها و فرسایش آن را منجر می شود.
2.  عوامل انسانی: عارضه ای که به طبع محوطه های باستانی با آن مواجه هستند.

معماری قلعه بهستان

طبقات بالای این قلعه جهت دفاع و طبقات پایین‌تر به عنوان زاغه و محل نگهداری آذوقه مردم مورد استفاده قرار می‌گرفت. این قلعه در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت به نام کنگلومرا بنا شده است اما وزش بادهای تند و فرسایش و هم چنین عبور رودخانه قزل اوزن از کنار قلعه، باعث تخریب آن می گردد. سازندگان قلعه با در نظرداشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها نموده و این معماری خاص را به وجود آورده اند. در مجموع فضای کلی قلعه به 3 دسته شامل اتاق‌ها، دالان‌ها و راه‌پله‌ها تقسیم می شود.

فضای اتاق‌ها، خود شامل اتاق های بزرگ و اتاق های کوچک است، اتاق های بزرگتر دارای اندازه های یکسانی نیستند در یک مورد نمونه برداری شده ابعاد اتاق ها 5 در 6/20 متر و ارتفاع آن از کف تا سقف به 2/7 متر که دارای سقفی مسطح است، کار شده و در قسمت انتهایی بعضی از این اتاق ها فضای کوچکتر به ابعاد 1 در 1 متر تعبیه شده است. اتاق های کوچک که در ساخت این اتاق ها نیز از اندازه یکسانی تبعیت نشده، اندازه یکی از آن ها 2 در 2/50 متر و ارتفاع آن 2/40 است. فضای داخلی اتاق ها به نحوی ساخته شده که گاهی دارای سقفی تیزه‌دار و هم چنین محل‌هایی به شکل مثلث یا مدور روی دیوارها، برای قرار گرفتن پیه‌سوز و روشنایی محوطه بوده است و هر اندازه مساحت اتاق ها بزرگتر شده بر تعداد و اندازه مقر روشنایی نیز افزوده شده است به طوری که در یکی از این اتاق های بزرگ تعداد آن تا 4 عدد در هر طرف می رسد. در قسمت فوقانی راه‌پله‌های ضلع شمال غربی، اتاقی به شکل طاق محراب‌های مسجد دوران اسلامی تزیین شده است که متعلق به دوره اسلامی است.

این دژ راه‌پله‌های زیگ‌زاگی در ضلع‌های غربی و شرقی دارد که روزگاری از پایینی‌ترین قسمت ضلع شمالی آن شروع می شد و حالا جز ویرانه‌ای تحمیل شده بر هسته اصلی قلعه به چیز دیگری شبیه نیست و به دلیل فرسایش طبقات زیرین آن، تردد در این مسیر خطرناک و تقریبا ناممکن است. وجود راه پله های زیاد با عرض یک متر برگرفته از راه پله بناها و مناره های دوره اسلامی است. راه‌پله‌های ضلع شمال غربی قلعه به عنوان یکی از مناطق دست نخورده و سالم دژ بهستان بوده که هم اکنون به دلیل تخریب زیاد تنها با عملیات کوهنوردی می‌توان بر بالای قلعه با تخته سنگهای عظیم مسطح آن رسید. قسمت بالای قلعه با گچ اندوده شده و داخل آن حوضی با ابعاد 7 در 3 متر و از جنس سنگ و ساروج قرار دارد که آب آن با استفاده از لوله‌های آب گلی نیم‌متری به اسم گنگ تامین می‌گردیده ‌است.

همچنین دالان های ارتباطی به صورت راهروهای عمومی برای سهولت دسترسی به اتاق ها و سایر قسمت ها بوده که عرض یکی از این دالان ها به 3 متر هم می رسد.

ارزش های خاص قلعه بهستان

قلعه تاریخی بهستان در دل کوهی از جنس خاک سفت و سخت به نام کنگلومرا بنا شده است که سابقه تاریخی بسیار طولانی به قدمت مادها و از نظر برخی باستان‌شناسان به قدمت حکومت هخامنشیان، دارد. سازندگان قلعه با در نظرداشتن طرح اولیه، اقدام به کندن کوه و تخلیه خاک‌ها و سنگ‌ها نموده و این معماری خاص را به وجود آورده اند.

پیشنهاد برای دیدن قلعه بهستان

قلعه تاریخی بهستان یکی از 20 قلعه تاریخی شهرستان ماهنشان است که قدمتی طولانی دارد. این قلعه کاملا منحصر به فرد است. دیدن از این بنای باستانی به دوست داران تاریخ ایران زمین پیشنهاد می شود. برای بازدید از قلعه بهستان کافی است به شهرستان ماهنشان در استان زنجان رفته و از این کهن دژ که در روستای بهستان قرار دارد، دیدن کنید.