موقعیت جغرافیایی مجسمه هرکول

مجسمه هرکول بر فراز کوهی در مجموعه‌‌ی تاریخی بیستون کرمانشاه واقع شده است. کتیبه‌های بیستون در فاصله‌ی 30 کیلومتری شهر کرمانشاه و در شهرستان هرسین قرار دارد. این مجسمه پیکره‌‌ی مردی با ریش و موی مجعد معروف به هرکول را به نمایش گذاشته که بر روی پوست شیر در حال استراحت است. با آن که مسیر اولیه‌‌ی جاده‌ی همدان به کرمانشاه قرار بود از این قسمت عبور کند اما با کشف مجسمه در حین پروژه، مسیر تغییر داده شد. هم اکنون مجسمه‌ی هرکول بر کوه بیستون و در کنار مسیر جاده‌ی ابریشم یا جاده بزرگ خراسان قرار دارد. 

سیر تاریخی و فرهنگی مجسمه هرکول

باستان‌شناسان قدمت این مجسمه‌ی هرکول را به حدود سال 150 پیش از میلاد نسبت داده‌اند. مجسمه‌ی هرکول یادگاری از دوره‌‌ی حکومت اشکانیان و سلوکیان بر ایران است که در سال 1337 توسط علی سلمانی طی پروژه‌ای عمرانی کشف شد. باستان شناسان قدمت مجسمه را به 150 سال پیش از میلاد نسبت می‌دهند. یکی از خدایان محبوب در دوره‌ی اشکانیان ورثرغنه بوده که آن را با گل یا سنگ می‌ساختند. هرکول نیز نمادی از این خدای ایران باستان است که  بنا بر اعتقاد یونانیان به صورت برهنه ساخته شده است. پس از انقلاب کاسه‌ی شرابی که در دست مجسمه قرار داشته را شکسته‌اند. هم‌چنین سر مجسمه را دو بار کنده‌اند. هم اکنون سر اصلی مجسمه در موزه‌ی میراث فرهنگی نگهداری می‌شود و سری که بر روی مجسمه قرار دارد اثر دست هنرمندان معاصر و از جنس همان سنگ است. 

هرکولِ بیستون در سال 1337 خورشیدی توسط «علی سلمانی» در پروژه‌ای عمرانی کشف شد، هنگامی که کارگران شرکت کامساکس (Kamsax) در حال خاک‌برداری راه جدید همدان به کرمانشاه در دامنه‌ی کوه بیستون و خروج سنگ‌ها از پای کوه بودند. روایت شده که کارگران، سرِ مجسمه را که به دلیل برخورد ماشین‌های راه‌سازی کَنده شده بود، چند روز پس از بدن آن پیدا کردند. هم‌چنین هنگام خاک‌برداری به یکی از دست‌های مجسمه و جام همراه آن آسیب رسید و دست چند تکه شده بود. سلمانی در یک مصاحبه تایید کرده است که ریش مجسمه (هرکول) از چانه توسط چنگک‌های بولدوزر کنده شده بود. گفته شده خاک‌برداری از مجسمه و کاوش آن تقریبا 12 روز زمان برده است.

معماری مجسمه هرکول

مجسمه‌ی هرکول، پیکره‌ی مردی برهنه با ریش و موی مجعد است که به پهلوی چپ نیم‌خیز به آرنج تکیه کرده، در حالی که پیاله‌ای در دست چپ دارد، دست راست را روی پای راست قرار داده و پای چپ را تکیه‌گاه پای دیگر کرده است.  

پشت مجسمه، نقش‌هایی از درخت زیتون و کمانداران، کتیبه‌ای به زبان یونانی و نقشی برجسته از یک گرز گره‌دار که دچار فرسایش نیز شده‌اند، به سختی دیده می‌شود. هرکول روی پوست شیری به درازای دو متر در حال استراحت است. مجسمه از تراش سنگ‌های همان منطقه به طول 1/47 متر ساخته شده است.

این مجسمه نمادی از هراکلس Heracles یا هرکول Hercules ایزد باستان است. برخی این تندیس را به شخصیت اساطیری و شکست‌ناپذیر یونان باستان نسبت می‌دهند و بعضی باستان‌شناسان  او را «ورثرغنه» (vərəθraγna/ وَرَهران warahrān یا وَهران wahrān)، ایزد محبوب دوره‌ی اشکانیان و نماد جنگ و جنگاوری می‌دانند که پیکره‌ی او در آن دوره با گِل و سنگ ساخته می‌شد.

مجسمه‌ هرکول را با تراشیدن قسمتی از سنگ‌های کوه ساخته‌اند. بلندای مجسمه به یک و نیم متر می‌رسد که از پشت به کوه متصل است و در ارتفاعی دو و نیم متری از زمین قرار دارد. پشت مجسمه را نقش‌هایی از درخت زیتون و کمانداران آن و کتیبه‌ای به زبان یونانی تزیین کرده است. نقشی از یک گرز گره‌دار نیز که برجسته‌تر از سایر نقوش است. نقش یک شیر 2 متری نیز در زیر مجسمه قابل مشاهده است.