نام‌های دیگر مکان

• باغ بهشت آیین
• بادگیر دولت آباد

موقعیت جغرافیایی باغ دولت آباد

شهر زیبای یزد، با مردم مهمان نواز و خونگرمش جایگاه یکی از بلندترین بادگیرهای جهان در باغی سرسبز و خرم به نام دولت آباد است. باغ دولت آباد در خیابان شهید رجایی یزد قرار دارد. برای ورود به باغ باید از یک هشتی عبور کنید که معماری اصیل ایرانی آن حال و هوای باغ تاریخی یزد را در بدو ورود زنده می کند.

سیر تاریخی و فرهنگی

باغ زیبای دولت آباد در حدود 260 سال پیش در سال 1160 هجری قمری در زمینی به وسعت 6 و نیم هکتار احداث شد و درختان متعدد میوه و غیر مثمر آن را مصفا کردند. این باغ را محمد تقی خان بافقی یا خان بزرگ که جد بزرگ خاندان افخم بود این یادگار ارزشمند را به کمک مهندسین زبده در شهر کویری یزد، جهت سکونت در دوره افشاریه ساخت. در آن زمان باغ خارج از شهر و در جنوب خیابان معروف به هزار درخت قرار داشت. خیابان هزار درخت خیابانی با عرض 4 تا 5 متر و طولی بیش از 20 کیلومتر بود که تا رحیم آباد ادامهداشت. اما توسعه شهر در دوره های بعدی به ویژه در دوره قاجار باغ را تا حدودی به شهر نزدیک و در جوار دروازه 4 منار قرار داد با این حال هنوز خارج از شهر بود. تا این که در دوران پهلوی ساخت و ساز پیرامون شهر و باغ افزوده و باغ در مرکز شهر قرار گرفت.

محمدتقی خان برای تامین آب باغ قناتی حفر و آن را وقف 14 معصوم کرد و زمین‌های اطراف باغ را نیز به فرزند خود واگذار کرد. این باغ مدت ها محل اقامت کریم خان زند بود و شاهان قاجار نیز آن را جهت اقامت شاهزادگان خود تصاحب کردند. در دوره پهلوی مدتی باغ متروک ماند تا آن که در سال 1348 آن را به وزارت فرهنگ واگذار کردند و تا سال 1364 نیز دفتر حفط آثار باستانی بود.

باغ در سال های 1355 تا 1361 مرمت شد و به شکل کنونی در آمد.

معماری باغ دولت آباد

از حوض مرمرین که در میان هشتی زیر بادگیر قرار دارد آبی سرچشمه می‌گیرد که به حوض میانی و از آن جا به حوض مستطیلی وارد می‌شود. حوض‌های باغ را با شیوه سینه کبکی طراحی کرده‌اند تا با استفاده از سنگ های تراش خورده در کف حوض جریان آب را به صورت موجی القا کنند. سینه کبکی ها را از جنس سنگ مرمر ساخته اند که حجم آب را بیشتر نشان می‌دهد. آبی که از هر سینه کبکی عبور می کند به کلگی می‌ریزد. کلگی حوض کوچکی است که در نهایت آب را به آبنمای بزرگ باغ وارد می کند. حوض مستطیلی بزرگ عمارت با ابعادی متناسب بادگیر ساخته شده و می‌توانید نقش بادگیر را به خوبی در آب حوض مشاهده کنید.

سه عمارت اصلی در باغ دولت آباد به جا مانده که هشتی، تالار طنبی و عمارت سردر را شامل می شود. این باغ از دو بخش اندرونی و بیرونی تشکیل شده است. اندرونی همان محوطه معروف به دولت آباد است که در دسترس و دید عموم قرار دارد.بخش بیرونی یا جلوخان بخش شمالی باغ است که به آن بهشت آیین نیز می‌گویند و محل استراحت کاروان و مراسم ها بوده و ساختمان‌های تالار آیینه، برج های دیدبانی، تالار تهرانی و بازارچه را شامل می شود. این عمارت در مجموع شامل عمارت تالار آیینه، عمارت مستخدمین، آشپزخانه ها، عمارت تهران، قسمت ساباط (کوچه سرپوشیده) و آب انبار عمارت حرمخانه، عمارت بادگیر و عمارت سرو، عمارت بهشت آیین بوده است.

از نظر ساختار می توان باغ دولت آباد را از نوع باغ حیاط در نظر گرفت که مشابه نارنجستان قوام و باغ هفت تنان در شیراز فضای باغ در وسط قرار دارد و ساختمان ها و عمارات در اطراف آن شکل گرفته اند.

عمارت هشتی که بادگیر معروف دولت آباد را بر دوش می‌کشد ساختمان اصلی باغ است و با استفاده از دو عنصر باد از بالا و آب در حوض میانی هوای خنک و دلپذیری برای ساکنان عمارت فراهم می کند. این هوای خنک، عمارت را به ساختمان تابستانه مشهور کرده است. این بنای دو طبقه دارای 8 ضلع و 3 شاه نشین است که درب‌های مشبک ارسی، اتاق ها و تالار و ایوانی در طبقه دوم دارد. بادگیر بلند آن که نماد باغ و شهر یزد به حساب می‌آید با ارتفاع 34 متر به صورت 8 ضلعی ساخته شده و با حوضی که در زیر بادگیر قرار دارد سیستم تهویه هوای مناسبی ایجاد کرده اند. در واقع این ساختار باعث می شود که به هنگام وزش باد در هر جهت، بادگیر بتواند به راحتی و به سرعت، آن را به قسمت زيرين هدايت کند. باد به سطح آب حوض می رسد و هوای خنکی را  داخل بنا به جریان می اندازد. این تلفیق باد و آب هوای خنک زیر بادگیر با به قسمت شاه نشین و تالارها  می رساند و هم چون کولرهای امروزی داخل بنا را خنک نگاه می دارد.

ساختمانی که در ضلع غربی عمارت هشتی ساخته شده را تالار طنبی می‎گویند. اتاق ها و شبستان های این تالار از یک طرف به باغ و از طرف دیگر به واسطه راهرویی به محوطه زیر بادگیر راه دارد. ساختمان زمستانه باغ را بهشت آییین می‌نامند. این ساختمان رو به روی هشتی و در معرض نور افتاب زمستانی قرار دارد.

ارزش‌های خاص باغ دولت آباد

دولت‌آباد یکی از باغ‌های 9 گانه ایرانی است که در سال 2011 در فهرست آثار یونسکو به ثبت جهانی رسیده است. همچنین بلندترین بادگیر ایران را می‌توانید در این باغ بیابید که مهندسی بسیار ویژه‌ای دارد. گردش آب در فضای باغ نیز از دیگر ویژگی‌های منحصر به فرد دولت آباد است. این باغ زیبا علاوه بر بهره برداری از آب جهت آبیاری باغ از آن برای جلوه دادن و نمایش به بینندگان و تهویه خنک سازی محوطه و ساختمان نیز استفاده می‌کند. به طوری که در کل مسیر بخش هایی وجود دارد که مسیر آب را پنهان و در برخی بخش ها نمایان میشود. این نمایش آب تنها نشان از خلاقیت ذهن معمار دارد که به جریان آب در لایه های زیرین زمین و سیراب کردن درختان بسنده نکرده و برای سیراب نمودن روح ساکنان کویر آن را به سطح زمین نیز آورده است.

امکانات تفریحی و رفاهی اطراف باغ دولت آباد

در فضای چشم نواز این باغ و ساختمان قدیمی آن کافی شاپی وجود دارد که می توانند لحظات خوشی را برای شما بیافریند. از طرفی قرار گیری این باغ در مرکز شهر دسترسی های مناسبی به هتل ها و اقامت گاه ها و همچنین رستوران و دیگر مراکر رفاهی دارد.