موقعیت جغرافیایی محوطه تاریخی پاسارگاد

شهرستان پاسارگاد با مرکزیت سعادت شهر، در شمال غربی استان فارس، در دامنه تپه ها و كوه های منشعب از رشته کوه های زاگرس واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرستان خرمبید و آباده، از غرب به شهرستان اقلید، از جنوب به شهرستان مرودشت و از شرق به شهرستان ارسنجان مشرف می باشد.

سیر تاریخی و فرهنگی

پاسارگاد پايتخت اولين امپراتوری بزرگ آسيای غربی است كه قلمروی حكومتش از سواحل شرقی مديترانه و مصر تا هند كشيده شده و اولين امپراتوری است كه به تفاوت های فرهنگی اقوام مختلف ساكن در قلمروی حكومتی اش، احترام می گذاشته است. پاسارگاد به عنوان گواهی بر معماری هخامنشی، اختلاط فرهنگ های گوناگون را نشان مي دهد. قصرها، باغ ها و آرامگاه كوروش نمونه ای استثنایی از اولين دوره شكوفایی هنر و معماری هخامنشی و گواهی استثنایی از تمدن ايرانی است. پايتخت شاهنشاهی پاسارگاد را کورش بزرگ با مشارکت مردمان گوناگون امپراتوری بنا نهاده بود، اين حرکت به صورت يک مرحله بنيادی در تحول هنر و معماری کلاسيک ايران نقش بسزايی داشت.

آثار باستانی پاسارگاد از لحاظ تاریخی به سه دوره ویژه تعلق دارند:

1. آثار پیش از تاریخ و پیش از دوره هخامنشی که ضمن كاوش های باستان شناسی در شمال آرامگاه كوروش، در صفه سنگی مشهور به تخت سلیمان، چند تكه سفال نقش دار و قسمتی از یک مجسمه سنگی از دوره ایلامی كشف شد.
2. آثار دوره هخامنشی که این آثار در برگیرنده كاخ پذیرایی كوروش، كاخ اختصاصی كوروش، كاخ شرقی با نقش برجسته انسان بال دار، صفه سنگی معروف به تخت مادر سلیمان (تل تخت)، آب نماهای كاخ شاهی، حوضچه های سنگی، ویرانه برج سنگی، بنای موسوم به زندان، دژ پاسارگاد، آتشكده پاسارگاد و آرامگاه كوروش.
3. آثار بعد از اسلام که این آثار شامل مسجد اتابكان كه در رمضان سال 621 هجری قمری توسط اتابک زنگی ساخته شد، كتبیه و محراب كنده شده در اتاق آرامگاه كوروش كه در همان زمان اتابک زنگی حجاری شد، بنای اسلامی به نام مدرسه یا كاروانسرا در صد متری شمال آرامگاه كوروش كه آن را هم اتابک زنگی ساخته و اینک به صورت ویرانه درآمده است.

معماری محوطه تاریخی پاسارگاد

پاسارگاد نخستين نمونه استثنایی معماری سلطنتی هخامنشی است. محوطه باستان شناختی پاسارگاد با کاخ ها، باغ ها و آرامگاه کورش بزرگ؛ بنيانگذار سلسله هخامنشی يادبودی استثنایی از تمدن هخامنشیان در ایران است. مجموعه چهارباغ شاهی که در پاسارگاد بنيان گذاشته شده به صورت نمونه ای مادر برای این گونه معماری و طرح ريزی در آسيای غربی می باشد.

مجموعه آثار پاسارگاد در محوطه ای به پهنای دو و درازی سه كیلومتر گسترده است. این آثار از شمال به جنوب به پنج گروه زیر تقسیم می شوند:

1. صفه (ایوان مسقف) عظیم تل تخت یا تخت مادر سلیمان و باروی ( دیوار) خارجی آن
2. محوطه مقدس در شمال غرب آن
3. ساختمان زندان
4. مجموعه كاخ ها شامل محوطه چهار باغ با آب گذرها، حوضچه های سنگی و كاخ های پذیرایی یا بار عام، كاخ اختصاصی كوروش یا كاخ مسكونی، كوشك های الف و ب، درگاه و پل
5. آرامگاه كوروش در فاصله 1/5 كیلومتری كاخ ها

برجسته‌ترین بخش مجموعه پاسارگاد، بنای آرامگاه کورش بزرگ است که پیشتر مشهور به "مشهد مادر سلیمان" بود. در سال 1820 پس از پژوهش‌های باستان‌شناسی، هویت اصلی بنا به عنوان آرامگاه کوروش بزرگ مشخص شده‌ است. این آرامگاه نزدیک 530 تا 540 پیش از میلاد از سنگ آهکی به رنگ سفید ساخته شده‌است. بنای آرامگاه میان باغ‌های سلطنتی قرار داشته و از سنگ‌های بزرگ، که درازای پاره ای از آن‌ها به هفت متر می‌رسد، ساخته شده‌است. بنای آرامگاه دو قسمت مشخص دارد یکی سکویی شش پله ای که قاعده آن مربع مستطیلی به وسعت 165 متر مربع است و دیگری اتاق کوچکی به وسعت 7/5 متر مربع است که ضخامت دیوارهایش به 1/5 متر می‌رسد. در ورودی آرامگاه در سمت شمال غربی قرار داشته و پهنای آن 75 سانتی متر است. پس از کشته شدن کوروش در جنگ با سکاها، جسد او را مومیایی کردند و در میان تخت زرینی نهادند و اشیای سلطنتی و جنگی او را در کنارش گذاشتند. این آرامگاه در حمله اسکندر مقدونی تاراج شد.

ارزش های خاص محوطه تاریخی پاسارگاد

پاسارگاد به عنوان گواهی بر معماری هخامنشی، اختلاط فرهنگ های گوناگون را نشان مي دهد. قصرها، باغ ها و آرامگاه كوروش نمونه ای استثنایی از اولين دوره شكوفایی هنر و معماری هخامنشی و گواهی از تمدن ايرانی است. برجسته‌ترین بخش مجموعه پاسارگاد، بنای آرامگاه کورش بزرگ است.