موقعیت جغرافیایی برج کبوترخانه میبد

کبوترخانه‌ زیبای میبد یکی از زیباترین کبوترخانه های استان یزد است که در شهر میبد یزد واقع شده است. این کبوترخانه در قسمت جنوب شرقی باروی قدیم شهر میبد و محل کنونی فرمانداری شهر قرار دارد. کبوترخانه‌ شهر در گذشته در محله فیروزآباد میبد ساخته شد ولی در حال حاضر در حیاط بیرونی فرمانداری میبد قرار دارد. 

سیر تاریخی و فرهنگی

بیشتر کبوترخانه ها در استان های یزد و اصفهان ساخته می شدند. کبوترخانه‎ها سازه هایی بودند که مردمان اصفهان و یزد برای کبوتران در شهر ایجاد می کردند تا از گوشت و کود آن ها استفاده کنند. برج کبوترخانه میبد در زمان قاجار در فیروزآباد میبد ساخته شد. مرمت این برج در سال های اخیر آغاز شده و زیبایی و اصالت معماری آن چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند. این بنا از جمله آثاری است که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. این برج دارای پوشش گنبدی شش ضلعی است که اطراف آن دارای تزییناتی از گچ است. در بام برج نیز 4 ستون کوچک با ارتفاع یک و نیم متر و شبیه به میل راهنما وجود دارد.

معماری برج کبوترخانه میبد

در کبوترخانه میبد حدود چهار هزار لانه کبوتر ساخته شده که گاهی تعدادشان در داخل بنا به 25 هزار نیز می رسد. در ساخت این بنای استوانه‌ای 3 طبقه، از خشت و گل و معماری اصیل یزدی استفاده شده است. ارتفاع بنا در حدود 8 متر است و با این که ظاهری استوانه ای دارد از داخل به صورت 6 ضلعی با طاق‌های جناغی ساخته شده است. در طراحی این بنا اصولی جهت حفاظت از کبوتران در نظر گرفته شده از جمله این که اندازه ورودی ها به صورتی ست که تنها کبوتران امکان ورود دارند. عملکرد برج به گونه ایست که زیستگاهی امن برای کبوتران ایجاد کرده و در برابر خطرات و پرندگان شکارچی مقاوم هستند. وجود خط سفید دور برج از نفوذ خزندگان به داخل جلوگیری می کند. برای ورود و خروج کبوتران به بنا 4 ورودی در 4 طرف و یکی نیز در وسط وجود دارد. مقرنس های ورودی ها با رنگ های جذاب عامل جذب کبوترها می باشد. هدف اصلی از ساخت کبوترخانه تجمیع کبوتران بوده تا علاوه بر پاک کردن شهر، از فضولات آن ها به عنوان کود در مصارف کشاورزی استفاده کنند. از این کودها در گذشته در مصارفی چون صنعت دباغی و چرم سازی هم چنین ساخت باروت استفاده می شد.

مصالح به کار رفته در ساخت بنا، نوع طراحی لانه‌ها و نظم موجود در بنا زیبایی عمارت را دو چندان کرده است. از طرفی به واسطه معماری بومی در تابستان هوایی خنک و در زمستان محیطی دنج و گرم ایجاد می شود که از ورود بادهای سرد جلوگیری می کند. تزیینات بنا شامل نحوه چینش و قطار‌بندی آجرها و ساخت لانه ها به گونه ای که علاوه بر زیبایی که عنصر جدانشدنی معماری ایرانی است مانع حرکت خزندگانی چون مارها به داخل برج می‌شود. در سایر برج‌ها که به سبک مکعبی و چند‌قلو ساخته می شدند، از شیوه هایی هم چون ایجاد قوس استفاده می شد. هر لانه در این برج ابعادی در حدود 20 در 20 سانت دارند. 

ارزش های خاص برج کبوترخانه میبد

از ویژگی های دیگر کبوترخانه ها وجود سازه هایی جهت کاهش ارتعاشات است. پرواز دسته جمعی کبوتران به ویژه هنگامی که احساس خطر می کنند بنا را به لرزه در می‌آورد. تداوم این امر استحکام بنا را به مخاطره می‌اندازد اما معماران ایرانی با طراحی یک طبقه در میانه برج و طاق هایی بین استوانه خارجی و داخلی ارتفاع برج را افزایش و تاثیر ارتعاشات را کاهش داده‌اند. تله مارگیر، نوارهای گچی اطراف دیوار، گنبد کنگره‌ای و طاق بندی با گچبری‌های خاص از دیگر ویژگی‌های برج کبوتر خانه میبد است.