چه چیزی در آتش‌ سوزی میدان حسن آباد سوخت؟

میدانی است که بین تهرانی‌های قدیم به خاطر پوشش فلزی گنبدهایش، به «هشت گنبد» معروف بوده و حالا سال‌هاست به خاطر میرزا حسن مستوفی‌الممالک و پدرش که مالک زمین‌های وسیعی در این محدوده بوده‌اند «حسن‌آباد» نامیده می‌شود، اما حالا جداره ضلع شمال غربی میدان را آتش سیاه کرده، سقف طبقه بالای جداره کاملا فرو ریخته و علاوه بر اجناس سوخته شده ی انبارهایی طبقه بالا، آب‌هایی که در زمان خاموش کردن آتش روی بدنه ریخته شده، به مرور سقف طبقه پایین را هم تهدید می‌کند.

از زمان وقوع آتش‌سوزی در این بخش از میدان حسن‌آباد هر خبری که در رسانه‌های مختلف به روز رسانی می‌شود، از حضور افراد و مسوولان و کارشناسان حوزه‌های مختلف مرتبط خبر می‌دهند، مسئولان شهری، شورای شهر و میراثی‌ها و پیگیری‌هایی که به قول معاون میراث فرهنگی استان تهران، علی اصغر مونسان – رئیس سازمان میراث فرهنگی – در زمان وقوع آتش سوزی داشته است.

قطعا یکی از خوش‌شانسی‌های میدان حسن‌آباد در زمان وقوع چنین اتفاق‌هایی را قرار گرفتن ایستگاه آتش‌نشانی در چند قدمی این میدان می‌توان دانست، هر چند نشانه‌های آسیب از سیم گاز گرفته تا سیم برق، شیشه‌ها و طرق‌های رنگی شیشه‌ای روی جداره‌ها و طبقه‌ای پر از کالای انبار شده روی هم را همین کارشناسان که بعد از وقوع فاجعه پلاسکو چند ساختمان مشابه را بررسی و به آن‌ها هشدارهای لازم را دادند، باید بررسی و گوشزد کنند.

صبح پنج‌شنبه 27 تیر 98، چند ساعت از خاموش شدن آتش گذشته، نیروهای آتش‌نشانی همچنان در حال لکه‌گیری‌اند، بازار سلفی گرفتن داغ است و چند نفری هم از جلال ملکی – سخنگوی آتش‌نشانی – درخواست گرفتن عکس یادگاری دارند و مردم دور میدان و در گرمای بالای 40 درجه ایستاده به ویرانه‌های آتشی که خوشبختانه این‌بار آسیب چندانی نسبت به اتفاقات مشابه در نقاط مختلف، نداشت، نگاه می‌کنند.

محسن شیخ‌الاسلامی – معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران – و یکی از کارشناسان این اداره کل هم در حال بررسی وضعیت این جداره تاریخی میدان‌اند.

او می‌گوید: هر چند هنوز آتش‌نشانی علت اصلی این اتفاق را مشخص نکرده است، اما آن‌چه که واضح است روی نمای جداره‌های اطراف میدان، پر از سیم و برق است که با یک جرقه و اتصال کوچک منجر خطرساز می‌شوند. سیم گازی که کنار آن سیم برق است، نوری که هر روز در گرمای تابستان به آن‌ها می‌خورد، هر کدام یک عامل برای وقوع چنین آتش‌سوزی می‌توانند باشند، از سوی دیگر در طبقه بالای ساختمان این ضلع از میدان نیز انباری بوده که می‌توانسته‌اند قابل اشتعال باشند.

وی با اشاره به این که طبقه دوم این ساختمان به طور کامل درگیر آتش شد، اظهار می‌کند: با وقوع این آتش‌سوزی، کار خاموش کردن آن از حدود ساعت 21 و 30 آغاز می‌شود و تا ساعت 24 که به میدان رسیدم، نیروهای آتش‌نشانی در حال لکه‌گیری بودند و از سوی دیگر همچنان برخی ماشین‌های بزرگ، روی جداره آب می‌ریختند.

او توضیح می‌دهد: خرپای چوبی در وهله اول سوخته و از بین رفته است، در ادامه  سقف طبقه بالا نیز به طور کامل فرو ریخته است. از سوی دیگر به واسطه آب زیادی که استفاده کرده‌اند، در برخی از نقاط در طبقه اول مانند بانک شهر و بانک صادرات، آوارهایی ریزش است، اما خوشبختانه پوسته نما و جرزهای بارور سالم هستند و آسیب زیادی ندیده‌اند.

شیخ‌الاسلامی با اشاره به از بین رفتن کامل المان شرقی این ضلع از کلاه‌فرنگی، ادامه می‌دهد: المان بخش غربی این ضلع تقریبا سالم است و در واقع چیزی حدود 40 درصد از بدنه بنا آسیب دیده است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، با تاکید بر استفاده از آب زیاد و دودزدگی‌هایی که به بنده آسیب وارد کرده‌اند، ادامه می‌دهد: سرستون‌ها و تزیینات روی نما خوشبختانه سالم هستند، اما به نظر می‌آید که باید نخست آواربرداری طبقه بالا انجام شود و سپس بازسازی کامل از طریق خرپای چوبی یا هر سیستمی که موضوع حریق نیز در آن دیده شود.

وی درباره هشدارهایی که احتمالا میراث فرهنگی در گذشته برای جلوگیری از وضوع چنین هشدارهایی به بناهای تاریخی و تجاری اعلام می‌کند، نیز می‌گوید: ما به صورت معمول، این موارد را اعلام می‌کنیم، سوابقی در این زمینه وجود دارد، حتی در اوایل دهه 80 کار ترمیم میدان به صورت گسترده انجام شد، که در ضلع جنوب شرقی پوسته نما روی بانک ملی نیز نصب شد و نظارت آن با سازمان میراث فرهنگی بود و هر آن‌چه که از ما استعلام شده، همیشه اعلام کرده‌ایم که باید بر اساس طرح مصوب باشد.

او با تاکید بر این‌که ساماندهی تابلوهای معرفی، دخل و تصرف نکردن روی جرزها و ساختار و چارچوب این بناها همیشه مدنظر بوده و به مالکان یا دستگاه‌های مستقر در بناهای تاریخی اعلام می‌شود، اظهار می‌کند: واقعیت این است که روی کاربری در این محدوده نظارت جدی نشده است، با توجه به این که طبقه دوم و بالکن‌های جداره ضلع جنوب غربی میدان نیز تا فضاهای داخلی آن به انبار کاموا تبدیل شده است، آن نقطه نیز احتمال آسیب و خطر و آتش به مراتب بسیار زیاد وجود دارد.

وی معتقد است: باید برای نوع کاربری چنین مکان‌هایی که دارای مالک خصوصی هستند، در سطح مدیریت کلان شهر تصمیم‌گیری شود و موارد دیگر به عنوان یک فضای شهری بسیار مهم در شهر تهران رفع و کنترل شود.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، در ادامه درباره‌ی مرمت این اثر تاریخی آسیب دیده، می‌گوید: سال‌ها پیش برای این محدوده یک طرح تهیه شد، از پوسته بنا تا ساماندهی نما، همچنین نقشه‌های کاملی برای آن در اختیار است و به هر حال طرح را ما می‌توانیم برای مرمت ارائه دهیم و روی کار آن نظارت کنیم.

شیخ‌الاسلامی با اشاره به پیگیری‌های علی اصغر مونسان – رئیس سازمان میراث فرهنگی - و  مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران در زمان وقوع آتش سوزی در شب گذشته – چهارشنبه 26 تیر 98 –، تاکید می‌کند: مرمت این بنا نیاز به کار مشترک شهری و نیاز به اعتبار جدی دارد، کار کم خرجی نیست.

پرهام جانفشان – سرپرست اداره کل میراث فرهنگی استان تهران – نیز می‌گوید: خوشبختانه قرار گرفتن این فضا در مجاورت آتش‌نشانی باعث خاموش شدن آتش در زمان کمتری بود، آن‌ها سریع وارد شدند.

او با بیان این‌که آسیب وارد شده به این طبقه دوم این جداره، باعث از بین رفتن کامل آن شده است، ادامه می‌دهد: خوشبختانه به طبقه همکف آسیب چندانی وارد نشده است. در حقیقت آسیب دیدگی جزیی است، نما سالم است و فقط یکی از کلاه‌فرنگی‌ها ریخته شده است، اما نخست کارشناسان باید فضا بنا را به طور دقیق بررسی کنند تا بعد از آن عملیات استحکام‌بخشی انجام شود.

وی ادامه می‌دهد: با هماهنگی خوبی که بین میراث فرهنگی و شهرداری وجود دارد، امیدواریم شهرداری به زودی کار مرمت را آغاز کند و ما نیز نظارت لازم را برای عمل به ضوابط میراثی آغاز می‌کنیم.