راهنمای گردشگری؛ این شغل پرخطر و پردغدغه

گردشگر و گردشگری یعنی درآمد، ارز، اشتغال، توسعه، رونق اقتصادی و پیشرفت. اما بخشی از بار این صنعت پررونق و پرسود روی دوش راهنمایان گردشگری است. افرادی که سفیران فرهنگی این سرزمین به شمار می‌روند و با وجود سختی کار و مایه گذاشتن از عمر و سلامت و جان خود، هنوز از حداقل‌هایی چون بیمه و ثبات و امنیت شغلی هم برخوردار نیستند. شرایطی که تاثیر مستقیمی در کارایی و تاثیرگذاری آن ها خواهد داشت و بی‌شک تاثیر به سزایی در حال و روز صنعت گردشگری.

امروزه صنعت گردشگری یکی از مهم‌ترین حوزه‌های اشتغال‌زا و درآمدزاست و درواقع درآمدزاترین بخش پس از صنعت نفت و پتروشیمی و اشتغال‌زاترین صنعت دنیا که از هر 11 نفر یک نفر را به دنیای خود کشانده و برایش کسب و کار و معیشت فراهم کرده است. کشور ما اما دیرتر از دیگر کشورهای جهان قدر و قیمت صنعت گردشگری و ظرفیت بی‌نظیر آن برای درآمدزایی و اشتغال‌آفرینی و توسعه و رونق اقتصادی را دریافت، با این حال مسئولان ارشد بخش دولتی در کنار بخش خصوصی در سال‌های اخیر توجه و تمرکز خاص خود را معطوف به این صنعت کرده‌اند، تا بلکه راهی باشد برای رهایی از وابستگی به درآمدهای نفتی و خروج از رکود اقتصادی و توسعه و پیشرفتی که سال‌ها به دنبال آن بوده‌ایم و به اشتباه فقط آن را در توسعه صنایع نفتی و پتروشیمی (که گاهی با چالش‌های محیط‌زیستی همراه است) جستجو کرده‌ایم. در اهمیت این صنعت همین بس که اولین شعارهای رئیس‌جمهور دولت تدبیر و امید در دوره اول ریاست‌جمهوری وی یعنی دولت یازدهم، تقویت گردشگری و نجات کشور از بیکاری و گرانی و ایجاد چندین میلیون شغل با آماده سازی شرایطی برای ورود میلیون‌ها گردشگر خارجی به ایران بود. این شعارها و البته در کنار آن برنامه‌ریزی برای رسیدن به هدف مذکور در طول دولت یازدهم و هشت ماهه گذشته از دولت دوازدهم ادامه یافت، گرچه با چالش‌های زیادی مواجه بوده و هست و هنوز هم نتوانسته به اهداف خود دست یابد. شاید یکی از مهم‌ترین مشکلات این بخش که کمتر دیده شده و کمتر به آن پرداخته شده، اما می‌تواند تاثیر مهمی در جذب گردشگران ورودی ارزآور داشته باشد، توجه به سفیران فرهنگی صنعت گردشگری، یعنی راهنمایان گردشگری و روحیه و انگیزه بخشیدن به آنها با رفع مشکلات و فراهم کردن حداقل‌های شغلی برایشان باشد.

یازدهمین گردهمایی راهنمایان گردشگری کشور که هفته گذشته در کرمانشاه برگزار شد، فرصتی فراهم آورد تا این سفیران فرهنگی مشکلات خود را بار دیگر همصدا با یکدیگر و در فضایی همدلانه به گوش مسئولان برسانند.

شغل ما شغل نیست

بسیاری از راهنمایان گردشگری مهم‌ترین مشکل و نگرانی خود را نداشتن بیمه و نبود امنیت و ثبات شغلی می‌دانند.

اعظم عزت دوست؛ راهنمای گردشگری از استان گیلان دراین باره می‌گوید: "راهنمای گردشگری در بسیاری از کشورهای دنیا یک شغل مهم و محترم شمرده می‌شود، زیرا آن ها را سفیران فرهنگی کشور خود می‌دانند، این در حالی است که در کشور ما راهنمای گردشگری حتی هنوز یک شغل به حساب نمی‌آید و نه بیمه دارد، نه ثبات و امنیت و نه درآمد تضمین شده و نه حتی شان و منزلت اجتماعی."

عزت دوست، خرابی گهگاهی بازار کار و نرخ شکنی به دلیل ورود راهنمایان تازه کاری که برای ورود به این عرصه حاضرند دستمزدی بسیار پایین‌تر از نرخ مصوب بگیرند و همراهی برخی آژانس‌های سودجو را در کنار خود دارند، از مشکلات دیگر این حوزه می‌داند که ادامه حیات کار و درآمد راهنمایان با تجربه را به خطر می‌اندازد.

فائزه پرمون؛ یکی از راهنمایان گردشگری در استان فارس است که وی هم بزرگ‌ترین دغدغه شغلی صنف خود را نداشتن بیمه عنوان کرده می‌گوید: "شغل ما به دلیل حضور طولانی‌مدت در فضای باز و جاده‌ها بسیار سخت و پرحادثه است و وجود بیمه برای آن ضروری است."

تنها مایه دلخوشی پرمون، حجم بالای گردشگران ورودی (‌خارجی) در شیراز است که نمی‌گذارد راهنمایان گردشگری حتی روزی و هفته‌ای بیکار باشند، گر چه این استان 1700 راهنمای گردشگری دارد و تقریبا همه آن ها از مزیت ویژه شیراز یعنی قرار گرفتن در مثلث طلایی گردشگری کشور (یکی از مقاصد اصلی گردشگران خارجی) برخوردار بوده و درآمدشان درحال حاضر تضمین شده است.

گردشگران خارجی ترسیدند

خسرو خوزانی هم که اصالتا اصفهانی است و ساکن تهران و راهنمای گردشگری مسافران پایتخت، تقریبا از شرایط شغلی خود راضی است‌. زیرا تهران گرچه مقصد اصلی گردشگری نیست، اما محل ورود گردشگران خارجی به کشور است و به گفته وی بیشترین تور ورودی را دارد. شرایطی که باعث شده وضعیت راهنمایان گردشگری در تهران در کنار مثلث طلایی یزد، فارس و اصفهان بهتر از استان‌های دیگر کشور باشد.

خوزانی به این نکته مهم هم اشاره می‌کند که مهم‌ترین بخش گردشگری، گردشگری ورودی است که ارز آوری دارد، اما این بخش با کوچک‌ترین چالشی در کشور (‌مثل نوسانات سیاسی و اقتصادی و تحریم‌ها و تصمیمات خاص بین‌المللی) تحت تاثیر قرار گرفته و گاه به قطع ورود گردشگران و لغو تورهای گردشگری منجر می‌شود که ارتباط مستقیمی روی کسب و کار و درآمدزایی راهنمایان گردشگری دارد، کما این‌که امسال نیز به دلیل برخی رویدادها مثل تصمیمات ضد‌ایرانی ترامپ یا اعتراضات و تجمعات داخلی و نوسانات ارزی، شاهد این چالش بودیم و نسبت به سال 95 با کاهش ورود گردشگران مواجه شدیم.

رویه‌ای یکسان می‌خواهیم

شیرین مسائلی؛ دبیر انجمن راهنمایان گردشگری اصفهان گرچه از حجم بالای گردشگران ورودی به اصفهان خرسند به نظر می‌رسد، اما به عمده مشکلات راهنمایان هم اشاره می‌کند و با بیان این که نبود هر از گاه ثبات سیاسی می‌تواند باعث فراری دادن گردشگران خارجی شود، به ما می‌گوید: "یکی از مشکلات اصلی ما این است که در کشورهای خارجی حتما باید راهنمایان محلی خودشان همراه تور باشند، در حالی که این رویه در ایران بر عکس است. این امر باعث می‌شود بخشی از فضای کاری ما در خارج از کشور از بین برود‌. مسئولان باید به دنبال راهکاری باشند تا یک رویه یکسان در کشور ما و سایر کشورها اجرایی شود."

مرتضی اصغری؛ راهنمای طبیعت‌گردی گیلان و بهنام اسکندری؛ راهنمای گردشگری خوزستان و البته راهنمایان بسیاری دیگر از استان‌های کشورمان هم که در یازدهمین گردهمایی گردشگری کشور حضور داشتند از کمی درآمد خود به دلیل عدم ورود گردشگران خارجی به استان‌های خود گلایه کردند، زیرا استان‌های آن ها با وجود ظرفیت‌های بسیار طبیعی و تاریخی جزو مقاصد اصلی گردشگری و معرف گردشگران خارجی نیست.

بیمه‌؛ مهم‌ترین مطالبه راهنمایان

مهسا مطهر؛ عضو هیات‌مدیره و مسئول کمیته بیمه کانون انجمن‌های صنفی راهنمایان گردشگری کشور نیز در نشست خبری یازدهمین دوره گردهمایی راهنمایان گردشگری در کرمانشاه، در تائید گلایه راهنمایان گردشگری می‌گوید: "ما از حقوق اولیه‌مان به عنوان یک شهروند ایرانی محروم هستیم. پیگیری‌های بسیاری درخصوص بیمه راهنمایان در مجلس به ویژه فراکسیون گردشگری داشتیم، اما برخلاف حمایت برخی نمایندگان، هنوز در این زمینه نتیجه مطلوب نگرفته‌ایم. این در حالی است اگر می‌خواهیم صنعت گردشگری را جایگزین درآمد نفتی کشور کنیم، باید به این نکته توجه کنیم که نیروی انسانی فعال در این صنعت باید از امنیت شغلی برخوردار باشد."

مطهر می‌افزاید: "راهنمایان گردشگری بیمه ندارند، این شغل از جمله مشاغلی است که بازنشستگی ندارد و همین چالش‌ها باعث می‌شود بسیاری از جوانانی که توانمندی فعالیت در این شغل را دارند، تمایلی به فعالیت در این حوزه نداشته باشند یا به صورت مقطعی این شغل را انتخاب کنند."

وی با تاکید بر اینکه ما در این شغل نیازمند تدوین قوانین حمایتی هستیم، می گوید: "گویا هنوز اهمیت مسائل مربوط به شغل ما برای دولت و مجلس مشخص نشده است. این صنعت خدمات محور است و برپایه منابع انسانی استوار است، اگر این نیروی انسانی از امنیت شغلی برخوردار نباشد، نمی‌تواند خدماتی را که باید، به مخاطبان ارایه دهد."

اراده مجلس حل مشکل بیمه راهنمایان است

درهمین‌حال، جبار کوچکی‌نژاد؛ رئیس فراکسیون گردشگری مجلس نیز با تاکید بر تلاش مجلس برای وزارتخانه شدن سازمان میراث فرهنگی با هدف ایجاد ثبات در این سازمان، در خصوص بیمه راهنمایان گردشگری در این نشست می‌گوید: "بیمه تامین اجتماعی در کشور دچار بحران شده است. در بودجه سال 97 اراده کردیم مسأله بیمه راهنمایان را حل کنیم، در تبصره 6 الحاقیه 7 تلاش کردیم موضوع بیمه قالیبافان و زنان خانه‌دار را سر و سامان دهیم و بعد هم به بیمه راهنمایان رسیدگی کنیم. ضمن این که تعداد اعضای عضو انجمن راهنمایان هم حدود 8000 نفر است و به نتیجه رسیدن مساله بیمه این صنف چندان بعید نیست. ما از دولت خواسته‌ایم لایحه ساماندهی بیمه را به مجلس ارائه کند."

رئیس فراکسیون گردشگری مجلس می افزاید: "امیدواریم دولت در سال 97 این لایحه را به مجلس ارائه کند و از طرف دیگر ما آمادگی این را داریم که در قالب این لایحه به موضوع بیمه راهنمایان گردشگری هم رسیدگی کنیم. علت این که هنوز این موضوع حل نشده و بعد از گذشت ده سال هنوز بیمه راهنمایان در مجلس به نتیجه نرسیده است، شاید این باشد که موضوع بیمه راهنمایان برای نمایندگانی که این مساله با آنان مطرح شده، از اهمیت لازم برخوردار نبوده، اگر اهمیت این مساله برای نمایندگان مسجل شود، با روش‌های مختلف می‌توان نتیجه مطلوب را گرفت."