معماری دست کند یا معماری بوم کند چیست؟

معماری دست‌كند، معماری بوم کند یا بوكن در نقاط مختلف جهان و به صورت‌های متنوعی قابل مشاهده هستند. در نگاه نخست ساده‌ترین معماری كه در ذهن تصور می‌شود، فضاهایی است که با دست و با ابزارهای ابتدایی و سنگی در دل کوه یا به صورت زیرزمینی کنده می‌شوند. هدف از ایجاد این معماری سرپناهی برای انسان است. برخی از گونه‌های این نوع معماری، ظاهری ساده ولی در عین حال ساختاری پیچیده دارند که با گذشت زمان و بر اساس نیاز انسان شكل گرفته‌اند. برای آشنایی با معماری دست کند با یلدامدتور همراه باشید.

معماری دست کند

واژه‌ی «بوم» یا «بو» به معنای زمین سخت و سفت است و واژه «کند» اختصار کلمه‌ی کندن است. دست‌کند یا بوم‌کند به اين معناست که از امکانات طبیعت و زمين برای ايجاد فضای زندگی بيشترين استفاده را می‌کند. اين فضاهای کنده شده را که در بسياری جاهای ایران وجود دارد را بوکن، دست کن، دست کند یا بوم کن می‌گویند. این معماری بوکنی استقار اولیه‌ی انسان و ساکنان دشت است. انسانی که در زمین‌های سفت و شیب کوه در توپوگرافی‌های مختلف با ابزارهای سنگی فضاهایی را ایجاد ‌کردند. دست‌آورد این نوع معماری، خانه، قلعه و... است. انسان اولیه توانسته با دست فضاهای طبیعی و ارگانیک را ایجاد کند. در ایران روستاهای متعددی وجود دارد كه اهالی آن‌ها به روش‌های مختلف با استفاده از معماری دست‌كند، فضاهای مورد نیاز خود را تامین کرده است. برخی دیگر از روستاها با این سبک معماری نیز تركیبی از معماری دست‌كند و مصالح بنایی هستند. در حالت كلی این گونه معماری بر اساس نوع شكل گیری و نحوه‌ی ایجاد به دو دسته تقسیم می‌شود.

دسته‌ی اول دست‌كن‌هایی هستند كه در دل صخره و كوه ایجاد شده‌اند و كاربری آن‌ها مسكونی، آرامگاهی، نیایشگاهی و دفاعی است. این گونه از دست‌كن‌ها توسط انسان و با ابزارهای ساده و ابتدایی ساخته شده‌اند و یا حاصل فعل و انفعالات زمین شناختی بوده‌اند. نمونه‌هایی از این نوع معماری را می‌توان در روستای تاریخی میمند در استان كرمان، روستای كندوان در تبریز، گور دخمه‌های نقش رستم در استان فارس، نیایشگاه صخرهای قیزقاپان در سلیمانیه و خندق‌های سنگی شهر تاریخی ابركوه با عملكردی دفاعی دید.

دسته‌ی دوم دست‌كن‌های زیرزمینی هستند كه در زیر زمین، شهرها و روستاهایی با عملكرد دفاعی احداث می‌کردند و تا بیرون شهر نیز ادامه می‌یافتند و هنگام حمله‌ی دشمنان مورد استفاده قرار می‌گرفتند. نمونه‌ی آن در شهر زیرزمینی نوش آباد در کاشان وجود دارد. در مواردی نیز كاربرد خدماتی و تاسیساتی داشتند، همچون قنات‌هایی كه در مناطق كویری كشور جهت انتقال آب مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند.

نارین قلعه

دست‌کندهای بسیاری در ایران داریم. مانند معماری صخره‌ای روستای تمین در میرجاوه در سیستان و بلوچستان. اما شاید نارین قلعه برترین آن‌ها باشد. شیوە‌ی معماری بوکنی در بیشتر قسمت‌های این قلعه به کار رفته است. باستان‌شناسان و معماران عقیده دارند که قبل از ساخت معماری خشت و گلی قلعه، این معماری با شیوه‌ی بوم‌کن با دست و ابزارهای سنگی به وجود آمده است و بعدها روی این تل تاریخی یک معماری خشتی قلعه‌ای شکل گرفته است. نارین قلعه در یزد بنایی اسـت که بر روی خاک سخت و متراکم قرار گرفته و مصالح اصلی آن خشت، چینه، گل و کاهگل است. نشانه‌های زندگی در نارین قلعه مربوط به هفت هزار سال پیش است. کهنسالی و قدمت در جای‌جای بنا به چشم می‌خورد و آثار مرمت، تعمیرات دوره‌ای و مداخلات را در ادوار مختلف تاریخ به وضوح می‌توانیم در آن ببینیم. آثار مرمت در این بنا از دوره‌ی ماد، صدر اسلام، آل مظفر و قاجار وجود دارد. نارین قلعه را می‌توان کلکسیون خشت در طول تاریخ مرمت ایران دانست، که شامل انواع دوران سکونت و حکومت‌های مختلف بوده است. هدف و رویکرد مرمت در نارین قلعه، حفاظت است.

کلام آخر

معماری بوم کن یا معماری دست‌کند به بناهایی گفته می‌شود که با استفاده از دست و ابزارهای سنگی در دل طبیعت و کوه کنده می‌شوند و نمونه‌های بی‌نظیر آن را در جای‌جای ایران می‌توانیم ببنیم. دستکن‌ها با هدف‌های مختلف در معماری ایران به وجود آمده‌اند. برای مطالعه بیشتر مقالات معماری، مرمت و شهرسازی با یلدامدتور همراه باشید.

معماری دست کند یا معماری بوم کند چیست؟ معماری دست کند یا معماری بوم کند چیست؟ 2020-07-18 14:40:45+3:30 2022-05-09 20:11:25+3:30 معماری دست‌كند یا بوكن در نقاط مختلف جهان و به صورت‌های متنوعی قابل مشاهده هستند. در نگاه نخست ساده‌ترین معماری كه در ذهن تصور می‌شود، فضاهایی است که با دست و با ابزارهای ابتدایی و سنگی در دل کوه یا به صورت زیرزمینی کنده می‌شوند. هدف از ایجاد این معماری سرپناهی برای انسان است. برخی از گونه‌های این نوع معماری، ظاهری ساده ولی در عین حال ساختاری پیچیده دارند که با گذشت زمان و بر اساس نیاز انسان شكل گرفته‌اند. معماری دستکند, معماری دست کند, معماری بوکن, تاریخ معماری, معماری صخره ای, پریسا همایونی Author info@yaldamedtour.com /fa/user-profile/10210 YaldaMedTour Barajin Salamat Road +98 Qazvin Qazvin, Qazvin Province, Iran. , info@yaldamedtour.com