چادرشب یکی از معروف ترین صنایع دستی های ایران

تعریف چادرشب

چادرشب یکی از دستبافته های نساجی سنتی است این دست بافته ها دارای تنوع زیادی هستند و غالبا به صورت رو انداز، البسه، بقچه و رختخواب پیچ و... مورد استفاده قرار می گیرند که اغلب این دستبافته‌ها ماحصل دسترنج زنان روستایی است که به منظور رفع نیاز‌های روزانه رونق یافته اند و به مرور زمان و روی کار آمدن  نمونه‌های ارزان ماشینی و دسترسی آسان، کاربرد خود را از دست داده و کم کم رو به فراموشی نهاده است و با از بین رفتن منابع تولید، چون کشت پنبه و کمرنگ شدن دامپروری و دسترسی به مواد اولیه کارخانه ای و تغییر الگوی‌های زندگی و گرایش به الگو های شهرنشینی تداوم تولید آن ها در برخی مناطق از بین رفته است.

استان‌های گیلان، مازندران، سمنان، زنجان، قزوین و... دارای انواع دست بافته های داری و نساجی سنتی از جمله چادرشب است.

تاریخچه چادرشب

تاریخ نساجی در ایران به آغاز عصر نو سنگی می رسد. در حفاری هایی که در سال های 1950 میلادی در غاری نزدیک دریای خزر به عمل آمد، قطعات پارچه بافته شده ای از پشم گوسفند و موی بز به دست آمده و با روش سال‌یابی ایزوتوپ کربن 14 معلوم شده که مربوط به 6500 سال (با اختلاف 200 سال) قبل از میلاد است. دوک سره و خامه هایی در خانه های اولیه فلات ایران پیدا شد که تاریخ آن به 5000 سال قبل از میلاد می رسد و این خود نشان دهنده آن است که این صنعت در آغاز عصر نو سنگی ادامه داشته است. نقش پارچه های روی دو تبر مسی که در حفاری نزدیک شوش کشف شده و مربوط به 3500 تا 3000 سال قبل از میلاد است، نشان می دهد که بافندگی و حتی ریسندگی و قیچی کردن پشم در آن زمان متداول بوده است.

مواد اولیه چادرشب

به طور کلی الیافی را که در  چادرشب بافی مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توان به دو طبقه اصلی الیاف طبیعی و مصنوعی تقسیم کرد.

الیاف طبیعی خود شامل معدنی؛ مثل آزبست، حیوانی؛ نظیر ابریشم و پشم و گیاهی که از چهار قسمت دانه؛ مانند پنبه، برگ؛ شامل سیسال، ساقه؛ همچون کتان کنف، چتایی و رامی و میوه؛ نظیر نارگیل تشکیل می‌گردند.

الیاف مصنوعی نیز بر پایه الیاف غیر آلی؛ مثل الیاف شیشه، ترکیبی؛ مثل نایلون و پلی استر، آکرلیک و تریلن، و باز یافتی؛ نظیر ویسکوز رایرون، دی استات، تری استات و کوپر آمونیوم تقسیم می‌شوند.

این محصولات در برخی مناطق از الیاف پنبه ای و پشمی به سه شکل پشم خالص، ترکیب پنبه و پشم و پنبه خالص تولید می شوند.

زن گیلانی در حال بافت چادرشب
در تصویر می توانید دستگاه سنتی بافت چادرشب را ببینید. در ضمن یکی از کاربردهای چادرشب، بستن آن به دور کمر بود. زنان روستایی با چندلا کردن چادرشب و بستن آن به دور کمر و شکم، از آن به عنوان حمایت استفاده می کردند. بستن چادرشب به کمر باعث می شود تا در حین انجام کارهای روزانه فشار کمتری به کمر وارد بیاید. در ضمن بسیاری از زنان روستایی فرزندان کوچک خود را نیز با چادرشب به پشت خود می بستند و در حین کار روزانه آن ها را نیز با خود حمل می کردند.

ابزار و تجهیزات چادرشب

چادرشب با دستگاه های ساده چهار وردی و هشت وردی بافته می شود. این دستگاه ها در برخی مناطق به پاچال معروف است چرا که قسمت پدال دستگاه در گودالی حدود 60 تا 90 سانت حفر شده و در کارگاه تعبیه شده است. مکان تولید این دستبافته ها ثابت است. جزییات دستگاه شامل شانه، ورد، دفتین، پدال (پا کتل)، ماسوره، ماکو، نورد، متید، عروسک، قرقره و... همانند دستگاهی است که قبلا توضیح آن داده شده است. برای مطالعه این مورد می توانید به مطلب قبلی یلدامدتور با عنوان آشنایی با دستگاه بافندگی سنتی مراجعه کنید.

دستگاه های بافت پارچه به منظور حفظ، احیا و توسعه این هنر، سهولت در بافت و متناسب با زندگی امروزی، کوچک و قابل حمل و نقل طراحی شده است.

نقش های چادرشب

معمولا نقوش چادرشب با توجه به کاربرد آن متفاوت می باشد. گاه هندسی به صورت خانه های شطرنجی در رنگ های مختلف و خانه های ریز و درشت، متناسب با سلیقه بافنده تولید و برای رختخواب پیچ و بستن کمر بانوان و گاه به صورت راه راه برای سفره، هم چنین ساده و تک رنگ برای پوشاک تولید می‌شود.

رنگ های چادرشب

در چادرشب اغلب از رنگ های نارنجی، سورمه‌ای، قرمز، سبز، سفید، آبی استفاده می شود.

شیوه تولید چادرشب

پس  از تهیه نخ‌ها، بر روی زمین، چوب‌میخ‌های بلندی را به شکل چهار ضلعی قرار می دهند. درازای آن حدود 15 تا 20 متر می باشد. این کار با مهارت شخص چله دوان صورت می‌پذیرد تا ترتیب زیر و روی نخ ها به هم نخورد. نخ های چله با توجه به کاربرد پارچه، گاه دارای نخ های رنگی متعدد و گاه یک رنگ استفاده می شود. نخ به دور اولین چوب میخ گره زده شده و به دور چوب میخ های دیگر به صورت زیر و رو عبور داده می شود تا یک ضربدر به شکل 8 ایجاد گردد.که عمل بافت بر روی تارها صورت گیرد. نقش این پارچه با تعداد تار و پودها، ترتیب و تغییر رنگ آن ها شکل می‌گیرد و عرض آن بین 30 تا 35 سانتی متر می‌باشد.

پس ازچله‌کشی، تار‌ها را بر روی دستگاه قرار می‌دهند، سپس وردکشی کرده (عبور تار با توجه به ترتیب رنگ از داخل میلمیک‌های پنبه‎ای یا فلزی) و از شانه (با تیغه هایی از نی یا فلز) عبور داده و به نورد جلوی بافنده وصل می گردد. برای بافت، ابتدا لازم است هماهنگی بین دست و پای بافنده ایجاد گردد. وردها با فشردن پدال ها به حرکت در آمده و تارها جا به جا شده و دهنه کار ایجاد می‌گردد. برای این که بافنده در حین بافت موجب اشتباه نشود با فشردن پای راست، ماکو را با دست راست داخل دهانه کار سُر داده و دفتین را به حرکت در آورده و یک بار به آرامی ضربه وارد کرده سپس ضربه‌ای محکم‌تر جهت درهم‌تنیده شدن تار و پود می‌زنند. برای این که لبه پارچه کج نشود از وسط دفتین که معمولا دارای علامتی است، دفتین می زنند، علت آن این است که به یک میزان ضربه به سطح پارچه وارد شود.

دیدگاه‌ها

افزودن دیدگاه

هنوز دیدگاهی برای این محتوا درج نشده است. با درج دیدگاه خود، اولین نفر باشید!