امامزاده درب امام

مناسب برای معلولین کودکان بزرگسالان سالمندان

مدت زمان بازدید 1 تا 2 ساعت

بهترین فصل بهار تابستان پاییز زمستان

بازدید دارد

تاریخ ثبت ملی: 1313/09/22

شماره ثبت ملی: 217

آدرس امامزاده درب امام: استان اصفهان- اصفهان- خیابان عبدالرزاق- بازارچه حاج محمد جعفر- کوی درب امام

نام های دیگر مکان

  • امامزاده ابراهیم و زین العابدین (ع)
  • امامزاده ماستی
  • بقعه امامزاده درب امام

موقعیت جغرافیایی امامزاده درب امام

بقعه‌ی امامزاده درب امام در استان اصفهان، اصفهان، خیابان عبدالرزاق، بازارچه حاج محمد جعفر و در کوی درب امام واقع شده است.

سیر تاریخی و فرهنگی امامزاده درب امام

یکی از سه امامزاده‌‌ی شجره‌نامه‌دار و معتبر شهر اصفهان، امامزاده درب امام واقع در محله‌ی قدیمی سنبلستان (سنبلان، چمبلان، چملان) مجاور محله‌ی قدیمی دردشت است. این مکان مدفن دو امامزاده به نام‌های امامزاده ابراهیم (ع) و زین العابدین (ع) است که به امامزاده درب امام شهرت دارند. بر اساس شجره‌نامه‌ی سادات امامی نسب این دو بزرگوار به «ابراهیم بن محمد بطحانی بن قاسم بن حسن بن زید بن حسن بن علی بن ابی طالب» و «امامزاده ابوالحسن زین‌العابدین علی‌بن نظام‌الدین احمدبن شمس‌الدین عیسی» ملقب به رومی، می‌رسد. سادات معروف به امامی (درب امامی اصفهان) از نوادگان ایشان‌اند و محله‌ی درب امام نیز به ایشان منسوب است. امامزاده‌ی دیگری به نام ابراهیم طباطبابن اسماعیل دیباج‌بن ابراهیم‌بن حسن مثنی نیز در این بقعه یا مجاور آن مدفون بوده که از سادات و محدثان است.

قدمت این مکان به زمان سلجوقیان بر می‌گردد و نقل است که دختر جهانشاه قراقیون لو بر سر خاک این دو امامزاده آمده و حاجت‌روا شده و آرامگاه فعلی امامزاده را بنا نهاده است و از آن پس اکثر شاهزادگان دوران ایلخانی و صفوی به این مکان می‌آمدند و حتی پس از مرگ نیز در این مکان مدفون می‌شدند که می‌توان به قبر محمود افغان اشاره کرد که در یکی از رواق‌های این مکان قرار دارد. در مورد شهادت امامزاده ابراهیم (ع) و زین العابدین (ع) گفته می‌شود که این دو امامزاده بعد از شهادت امام رضا (ع) به همراه کاروان برای عرض تسلیت به نبیره‌ها و نوه‌های امام عازم ایران شدند. در آن زمان سپاه خلیفه‌ی عباسی و هارون الرشید در تعقیب پیروان اسلام بودند. بنابراین امامزاده ابراهیم (ع) و زین العابدین (ع) به نبیره‌ها و نوه‌های سید بن جبیر (مدفن داخل مسجد امامزاده) که از یاران امام حسن مجتبی (ع) بود، پناه آوردند. نوه‌های سید بن جبیر برای پذیرایی از آن‌ها نان و ماست آوردند، اما این دو امامزاده به دست دشمنان به شهادت رسیدند. به همین سبب از آن زمان تاکنون مردم برای حاجات خود در این امامزاده نان و ماست نذر می‌کنند و این مکان متبرکه به «امامزاده ماستی» شهرت یافته است. در شجره‌نامه‌ی این دو بزرگوار آمده است که 12 امامزاده‌ی دیگر در این مکان دفن هستند که محل دقیقا آن‌ها مشخص نیست.

امامزاده ابراهیم (ع) و زین العابدین (ع) در دوره‌های مختلف مورد توجه بسیاری از پادشاهان ایران قرار گرفته و هر یک به تناسب معماری زمان خود، بخشی را به این بنا افزوده یا ترمیم کرده‌اند.

معماری امامزاده درب امام

بنای اولیه‌ی درب امام شامل گنبدخانه و دهلیزی در جلوی آن بوده است. امروز این بنای تاریخی دارای سه صحن در سه جهت شمال، شرق و غرب بوده و سردر اصلی آن در قسمت شمالی واقع شده است و نام امیرزاده جهانشاه را بر خود دارد. این سردر مزین به کاشی‌کاری معرق و هفت‌رنگ و لعاب‌پران همراه با قاب‌های قرینه، حاوی طرح‌های اسلیمی، گلدانی و کتیبه است که روی کتیبه‌ی آن به خط ثلث سفید با کاشی معرق بر زمینه‌ی آبی لاجوردی به زبان فارسی نوشته شده است. کاشی‌کاری سردر این بنا مشابه کاشی‌کاری‌ بناهای مسجد جامع اصفهان و ایوان مسجد جمع ورزنه (قرن 9 هجری) است. هم‌چنین نقوش کاشی‌کاری قاب‌های گلدانی درب امام را نظیر ورودی خانقاه شیخ ‌ابومسعود (که در زمان یعقوب؛ فرزند اوزون‌حسن آق‌قوینلو، ساخته شده) می‌دانند و ازاره‌های سردر اصلی، که از تلفیق سنگ و سفال بدون لعاب به شیوه‌ی گره‌سازی تزئین شده، مشابه ازاره‌های مدرسه‌ی غیاثیه‌ی ‌خرگرد خواف است. سردر بنای درب امام به دهلیزی منتهی می‌شود که راه دسترسی به حرم بوده و مدفن مادر جهانشاه دانسته شده ‌است. این دهلیز بر اساس کتیبه‌ی آن، هم‌زمان با ورودی بنا ساخته شده ‌است. بر روی درِ ورودی حرم زنجیر نفیسی وجود دارد که روی دایره‌ی برنجی وسط آن به قطر یازده سانتی‌متر، کلمات و عباراتی نقر شده است. این زنجیر و ضریح آرامگاه را شخصی به نام آقا محمدحسن تاجر همدانی، در قرن سیزدهم، وقف امامزاده کرده ‌است.

برخی از محققین از جمله آندره گدار به تغییرات بعدی بنا در دوره‌های مختلف، به‌خصوص دوره‌ی صفویه اشاره کرده‌اند که می‌توان این ادعا را در سمت شرق این سردر مشاهده کرد. در این قسمت سردر دیگری همراه با کتیبه‌ قرار دارد و روی آن با خط محمدرضا امامی و عبدالرحیم به تعمیرات بنا در دوره‌ی شاه سلطان حسین صفوی اشاره شده است. در غرب محوطه‌ی درب امام، مسجد کوچکی وجود دارد که منسوب به سعید بن جبیر بوده که در اوایل اسلام در اصفهان امامت داشته است. در داخل این مسجد در زمان صفویه به صورت مختصر کاشی‌کاری شده و محراب آن دارای کتیبه‌ای با تاریخ 1123 است. این مسجد بعد از مسجد امامزاده‌ی اسماعیل یا مسجد شعیا و قسمتی از مسجد جامع اصفهان، قدیمی‌ترین مسجد شهر است.

درب امام شامل دو گنبد بزرگ و کوچک بوده که در دو زمان مختلف ساخته شده است. گنبد بزرگ هم‌زمان با بنای بقعه در قرن نهم ساخته شده و کاشی‌کاری آن در دوره‌ی شاه عباس اول صفوی انجام گرفته که بانی آن غیاث‌الدین محمود حسنی مستوفی بوده و شامل کتیبه‌ی قرآنی است. قسمت عمده‌ی کاشی‌کاری فعلی گنبد در دوره‌ی معاصر انجام شده و از کاشی‌کاری‌ دوره‌ی صفوی چیز زیادی باقی نمانده ‌است. در یکی از کتیبه‌های گنبد بزرگ، به تعمیر بنا در 1325 خورشیدی اشاره شده ‌است. اما گنبد کوچک در سال 1018 هجری ساخته شده و کتیبه‌ی آن به خط محمدرضا امامی است. ساخت گنبد کوچک این‌گونه بوده است که به دلیل پر شدن دهلیز ورودی حرم با قبور متعدد، مدخل باشکوه دوره‌ی تیموری در زمان شاه سلیمان صفوی با پنجره‌ای مسدود شد و بر فراز راه‌رو، گنبد کوچکی احداث گردید. نمای داخل آن با مقرنس‌کاری و کاربندی مزین به لایه‌چینی طلایی تزئین شده است. در قسمت ایوان‌های غربی گچ‌بری‌ها و قطاربندی‌های بسیار زیبایی دیده می‌شود که بیانگر ذوق و ابتکار و خلاقیت هنرمندان اصفهان در آن زمان بوده است. در سال 1328 خورشیدی قسمت‌های گنبد بزرگ درب امام و ایوان‌های شرقی و شمالی تعمیر گردید و در سال 1334 تا 1337 خورشیدی توسط اداره‌ی باستان‌شناسی گنبد کوچک و صحن شمالی بنای درب امام تعمیر و کاشی‌کاری انجام گرفت.

در صحن غربی، پنجره‌های نفیسی با تزئینات گچ‌بری زیبا و شیشه‌های رنگی نصب شده است. یکی از این پنجره‌ها را استاد نصرالله رفائیل تعمیر کرد و در سال 1320 خورشیدی از طرف نمایندگان اداره‌ی باستان‌شناسی آن را برای حفاظت بیش‌تر و بازدید جهانگردان به عمارت چهلستون انتقال داده شد و در یکی از اتاق‌های این کاخ نصب گردید.

در حیاط امامزاده دو بنای سنگی به نام‌های سنگاب کوچک و شیر سنگی وجود دارد که در دوره‌ی صفویه به رسم آن زمان به منظور حفاظت از امامزاده ساخته شده است.

پیشنهاد برای دیدن امامزاده درب امام

این اثر در تاریخ 22 آذر 1313 با شماره‌ی 217 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است. در کل مجموعه‌ی درب امام از ویژگی‌های هنری و معماری و تزئینات کاشی‌کاری و گچ‌بری بسیار زیبایی برخوردار بوده و به‌عنوان یکی از شاهکارهای هنر معماری ایرانی در دوره‌های مختلف به شمار می‌رود که مورد توجه و بررسی بسیاری از معماران و پژوهشگران و باستان‌سناسان قرار گرفته است.

دیدگاه‌ها

افزودن دیدگاه

هنوز دیدگاهی برای این محتوا درج نشده است. با درج دیدگاه خود، اولین نفر باشید!